Σκέψεις για τη Συνδιάσκεψη της 9ης-10ης Ιουνίου στο Χονγκ Κονγκ
«Η Τεσσαρακοστή Επέτειος: Επανακαθορίζοντας τη γενεαλογία και την κληρονομιά της Πολιτιστικής Επανάστασης»
του Φ.Μάγκντοφ(*)
Φτάνοντας στο Χονγκ Κονγκ με τη σύζυγό μου, Έιμι Ντέμαρεστ, νωρίς το πρωί της 8ης Ιουνίου 2006 και υποφέροντας από το τζετ-λαγκ, δεν ένιωθα καθόλου σίγουρος ότι θα μπορούσα να ανταποκριθώ στις απαιτήσεις των επόμενων δύο ημερών: μια Συνδιάσκεψη με βαρυφορτωμένο πρόγραμμα για την Πολιτιστική Επανάσταση. Η Συνδιάσκεψη συνδιοργανώθηκε από την «Ομάδα Μελέτης της Κίνας»1, από τη «Μηνιαία Επιθεώρηση»2 και από το «Κέντρο Ερευνών για τη Σύγχρονη Κίνα» του Πανεπιστημίου του Χονγκ Κονγκ. Όπως αποδείχθηκε τελικά, η Συνδιάσκεψη, αφιερωμένη στη μνήμη του Μπιλ Χίντον3, ήταν συναρπαστική και σημαντική. Συγκέντρωσε πανεπιστημιακούς (καθηγητές και φοιτητές) και ακτιβιστές από την Κίνα, τις ΗΠΑ, την Αυστραλία, την Ιταλία, τις Φιλιππίνες, τη Σιγκαπούρη και τη Μαλαισία. Αρκετοί από τους συμμετέχοντες, κάτοχοι κινεζικών διαβατηρίων, δεν γνώριζαν ότι όταν έρχονται στο Χονγκ Κονγκ από την κυρίως Κίνα χρειάζονται ειδική άδεια εισόδου. Έτσι, δυστυχώς, ορισμένοι βασικοί άνθρωποι δεν μπόρεσαν να πάρουν μέρος. Παρ’ όλα αυτά, οι περίπου 40 συμμετέχοντες μετέφεραν τον ενθουσιασμό τους στη συζήτηση για μία από τις κορυφαίες στιγμές στην ιστορία των σοσιαλιστικών επαναστάσεων – επιθυμώντας όχι μόνο να κατανοήσουν καλύτερα τις λεπτομέρειες των όσων συνέβησαν, αλλά και τις επιπτώσεις τους στις σημερινές και μελλοντικές προσπάθειες για την οικοδόμηση του σοσιαλισμού. Ένας αριθμός Κινέζων συμμετεχόντων είχε πάρει μέρος στην Πολιτιστική Επανάσταση, και μερικοί πέρασαν αργότερα αρκετά χρόνια στη φυλακή.
Τα όσα ακολουθούν είναι μια σύντομη περιγραφή της Συνδιάσκεψης, καλύπτοντας μερικές από τις κορυφαίες στιγμές της. Ένας αριθμός παρουσιάσεων, που δεν αναφέρονται παρακάτω, ήταν εξίσου σημαντικός και ενδιαφέρων με τις υπόλοιπες που αναφέρονται πιο αναλυτικά. Ελπίζουμε ότι τα περισσότερα από τα κείμενα που υποβλήθηκαν θα διατίθενται σύντομα, μέσα στον επόμενο μήνα, από τους δικτυακούς τόπους της Ομάδας Μελέτης της Κίνας ή/και της Μηνιαίας Επιθεώρησης.
Όπως ο Χάρι κι εγώ γράψαμε στο κείμενό μας «Προσεγγίζοντας το Σοσιαλισμό», που δημοσιεύθηκε στη Μηνιαία Επιθεώρηση τον Ιούλιο/Αύγουστο 2005, σχετικά με τα γενικά προβλήματα των αναπτυσσόμενων γραφειοκρατιών και της συνέχισης της ταξικής πάλης μετά από μια επανάσταση, «ίσως ένα, αν όχι το βασικότερο, δίδαγμα των μετεπαναστατικών κοινωνιών είναι η επιβεβαίωση ότι ο σοσιαλισμός δεν έρχεται μέσα σε μια νύχτα, ότι ο δρόμος προς μια τόσο βαθιά αλλαγή της κοινωνικής δομής και της συνείδησης των ανθρώπων είναι πράγματι ιδιαίτερα μακρύς. Είναι επίσης γεμάτος κρυφούς κινδύνους. Ο Μάο το έθεσε απλά και καθαρά: “Ο μαρξισμός-λενινισμός και η πρακτική της Σοβιετικής Ένωσης, της Κίνας και των άλλων σοσιαλιστικών χωρών μας διδάσκουν ότι η σοσιαλιστική κοινωνία καλύπτει μια μεγάλη, πάρα πολύ μεγάλη ιστορική περίοδο. Στη διάρκεια ολόκληρης αυτής της περιόδου, η ταξική πάλη ανάμεσα στην αστική τάξη και στο προλεταριάτο συνεχίζεται, και το πρόβλημα του «ποιος θα νικήσει» μεταξύ του καπιταλιστικού και του σοσιαλιστικού δρόμου εξακολουθεί να υφίσταται, όπως εξακολουθεί να υφίσταται και ο κίνδυνος της καπιταλιστικής παλινόρθωσης.” («Ο χρουστσοφικός ψευδοκομμουνισμός και τα ιστορικά διδάγματα που δίνει στον κόσμο», 1964).»
Στη βάση του προβλήματος, όπως υπέδειξε ο Μάο, έγκειται το γεγονός ότι ακόμη και άνθρωποι που βρίσκονταν σε υψηλές θέσεις στο Κομμουνιστικό Κόμμα ήθελαν να ακολουθήσουν τον «καπιταλιστικό δρόμο». Ο στόχος του Μάο όταν ξεκίνησε την Πολιτιστική Επανάσταση (1966-1976) ήταν να κινητοποιήσει και να βάλει στη μάχη εκατομμύρια κι εκατομμύρια ανθρώπους από όλους τους τομείς της κοινωνίας (τόσο εργάτες και αγρότες όσο και σπουδαστές και διανοούμενους) σε έναν αγώνα ενάντια σε δυνάμεις που βρίσκονταν μέσα στο Κόμμα και ευνοούσαν την παλινόρθωση του καπιταλισμού. Οι περισσότεροι διανοούμενοι στην Κίνα και στις ΗΠΑ αντιμετωπίζουν την Πολιτιστική Επανάσταση ως μια περίοδο απάνθρωπου χάους. Είναι αλήθεια, η Πολιτιστική Επανάσταση ήταν χαοτική, με διάφορες φράξιες Κοκκινοφρουρών (μερικοί ήταν ψευτοκοκκινοφρουροί, πιθανά οργανωμένοι από αυτούς που δέχονταν τα πυρά της Πολιτιστικής Επανάστασης ώστε να προκαλέσουν σύγχυση στις μάζες) και πολλές στιγμές υπερβολικής και απάνθρωπης μεταχείρισης συγκεκριμένων προσώπων, περιλαμβανομένων σκοτωμών. Από την άλλη πλευρά, από τον περισσότερο κόσμο στις αγροτικές περιοχές αυτή η περίοδος αντιμετωπίζεται πολύ πιο θετικά – ως μια περίοδος όπου δημιουργήθηκαν πολλές υποδομές και δόθηκε προσοχή στα προβλήματα της μεγάλης μάζας του λαού που ζει στην ύπαιθρο.
Η Συνδιάσκεψη ξεκίνησε με μια συνεδρίαση αφιερωμένη στον Μπιλ Χίντον και την Πολιτιστική Επανάσταση. Σ’ αυτήν, έκανα μια σύντομη παρουσίαση της μακράς σχέσης του Μπιλ με τη Μηνιαία Επιθεώρηση και τους εκδότες της. Ο πρώην ηγέτης του χωριού Λονγκ Μπόου4, και πολύ καλός φίλος του Μπιλ, έφτασε καθυστερημένα στη Συνδιάσκεψη (εξαιτίας των προβλημάτων της ειδικής άδειας εισόδου), αλλά μίλησε με συγκινητικό τρόπο για τον Μπιλ και την προσφορά του στον κινεζικό λαό.
Η επόμενη συνεδρίαση είχε τον τίτλο «Κατανοώντας τις καμπές και τις στροφές». Περιλάμβανε μια παρουσίαση για την ταξική θεωρία και τις πολιτικές της Πολιτιστικής Επανάστασης από τον τελειόφοιτο Βου Γιτσίνγκ (συγγραφέα του άρθρου «Ξανασκεπτόμενος την καπιταλιστική παλινόρθωση στην Κίνα», Μηνιαία Επιθεώρηση Νοεμβρίου 2005). Ποιο ήταν το βασικό εμπόδιο στην προσπάθεια διατήρησης του σοσιαλιστικού δρόμου; Η ανάπτυξη μιας νέας γραφειοκρατικής τάξης μέσα στο Κομμουνιστικό Κόμμα, ή τα υπολείμματα της [παλιάς] καπιταλιστικής τάξης και τα συμφέροντά της; Ο Βου υποστήριξε ότι παλιές και νέες μέθοδοι ταξικής ανάλυσης στη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης αναμειγνύονταν με τρόπο που δημιουργούσε σύγχυση, έτσι ώστε αυτοί που είχαν πάρει τον καπιταλιστικό δρόμο μετατράπηκαν σταδιακά σε δευτερεύοντες στόχους στη διάρκεια των επιθέσεων των Κοκκινοφρουρών ενάντια στα «4 παλιά» το 19665 και στην καμπάνια του 1968 για την «εκκαθάριση των ταξικών γραμμών». Η επίθεση ενάντια στους γραφειοκράτες του Κ.Κ. Κίνας κατέληξε σε επίθεση ενάντια στα απομεινάρια της παλιάς αστικής τάξης. Ένα κείμενο του Λάο Τιαν, νεαρού πανεπιστημιακού που δεν κατάφερε να εξασφαλίσει άδεια εισόδου στο Χονγκ Κονγκ, περιγράφει εφτά γύρους πολιτικών αντιπαραθέσεων μεταξύ «κατόχων εξουσίας» και «εξεγερμένων» στο Χουνάν και στο Χουμπέι από το 1966 ως το 1976.
Στη συνεδρίαση με θέμα «Γεγονότα και διαδικασίες» συζητήθηκε η «Αναταραχή στη Συνάντηση του Όρους Λουσάν»6 και το «Επεισόδιο στο Βουχάν»7. Ήταν ήδη στις απαρχές της Πολιτιστικής Επανάστασης (1967/68) που έγινε σαφές ότι ο Στρατός πήρε το μέρος των συντηρητικών φραξιών, όπως έκαναν οι στασιαστές στο Βουχάν. Στο εσωτερικό του Κόμματος υπήρχε ανησυχία σχετικά με τον κίνδυνο κατάρρευσης της τάξης. Ο Φρεντ Ενγκστ υπογράμμισε ότι η αναγκαστική διάλυση των ανεξάρτητων μαζικών οργανώσεων σε αυτή την περίοδο οδήγησε στην αποτυχία της προσπάθειας εξεύρεσης ενός τρόπου αληθινής μεταρρύθμισης όλων των βαθμίδων του Κόμματος. Ο Φρεντ και ο Τζόελ Αντρέας, που παρουσίασαν ένα κείμενο για τη μαζική επίβλεψη στην Πολιτιστική Επανάσταση, υπογράμμισαν ότι οι επαναστατικές επιτροπές –αποτελούμενες από κομματικά στελέχη, στελέχη του Στρατού και ηγέτες των μαζικών οργανώσεων– που αντικατέστησαν τις μαζικές οργανώσεις δεν μπόρεσαν να ανασυγκροτήσουν το Κόμμα και να καταπολεμήσουν αποτελεσματικά την ανάπτυξη μιας γραφειοκρατικής ελίτ. Παρόλο που οι περισσότεροι ταυτίζουν το τέλος της Πολιτιστικής Επανάστασης με την κατάλυση της «Συμμορίας των Τεσσάρων»8 το 1976, η έλλειψη ανεξάρτητων μαζικών οργανώσεων (μιας ανεξάρτητης δύναμης που να ελέγχει τους κομματικούς αξιωματούχους) σήμαινε ότι στην πραγματικότητα έληξε πολύ νωρίτερα. Απαντώντας σε ερώτηση σχετικά με το ρόλο του Κόμματος στη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης, ο Φρεντ Ενγκστ απάντησε ότι δεν μπορείς να αποφύγεις για μεγάλο χρονικό διάστημα το να έχεις ένα κυρίαρχο Κόμμα στο σοσιαλισμό. Το ζήτημα-κλειδί είναι η ιδεολογία – διαφορετικά, δημοκρατικές μορφές οργάνωσης μπορούν επίσης να οδηγήσουν πίσω στον καπιταλισμό. Το σημαντικότερο ζήτημα για τους εργαζόμενους ανθρώπους είναι να αναπτύξουν την ικανότητα να γίνουν κύριοι της κοινωνίας.
Σε συνεδρίαση με θέμα «Αγώνες για την απεικόνιση της Ιστορίας», οι Γκάο Μόμπο και Καζ Ρος, δυο καθηγητές από την Αυστραλία, συζήτησαν τις ιστορικές διαστρεβλώσεις και την απεικόνιση του Μάο – περιλαμβανομένου του πρόσφατου μπεστ σέλερ των Τσανγκ και Χάλιντεϊ «Μάο: Η άγνωστη ιστορία», ενός επιμελώς διαστρεβλωμένου βιβλίου. Το κείμενο του Ρος τόνισε ότι το βιβλίο των Τσανγκ-Χάλιντεϊ είναι το πιο πρόσφατο δήθεν αντικειμενικό «ιστορικό» έργο, που στην πραγματικότητα ανήκει στην κατηγορία «φανταστική σύλληψη επενδυμένη με ελαφρύ μανδύα γεγονότων». Ερωτώμενος πώς είναι δυνατό να καταπολεμηθούν τόσο χονδροειδείς διαστρεβλώσεις της ιστορικής πραγματικότητας, ο Ρος υπογράμμισε την ανάγκη για κείμενα και ταινίες με θέμα την Πολιτιστική Επανάσταση, που να καταδεικνύουν τη θετική βελτίωση που αυτή επέφερε στις ζωές εκατομμυρίων εργατών και αγροτών – των οποίων οι ιστορίες ποτέ δεν ειπώθηκαν στη Δύση.
Μια συνεδρίαση αφιερώθηκε στο «Διεθνή αντίκτυπο της Πολιτιστικής Επανάστασης», όπου ο Ντέιβιντ Πόου (συγγραφέας του άρθρου «Ο Γουίλιαμ Χίντον και η Πολιτιστική Επανάσταση», Μηνιαία Επιθεώρηση Μαρτίου 2005) συζήτησε την κινέζικη εξωτερική πολιτική στη διάρκεια αυτής της περιόδου και άλλοι τον αντίκτυπό της στις Φιλιππίνες (Ρέι Κασάμπρε) και στη Λατινική Αμερική (Ματ Ρότγουελ). Ο Πόου αντιπαρέβαλε την υποστήριξη του Μάο προς τους επαναστατικούς αγώνες εναντίον του βορειοαμερικάνικου ιμπεριαλισμού και του σοβιετικού ρεβιζιονισμού στα τέλη της δεκαετίας του 1960 με την ανάπτυξη της Θεωρίας των Τριών Κόσμων από τον Τενγκ Χσιάοπινγκ στις αρχές της δεκαετίας του 1970. Το κείμενο του Κασάμπρε περιέγραψε τον τρόπο με τον οποίο η Πολιτιστική Επανάσταση έπαιξε τον αποφασιστικό ρόλο στο ρήγμα με το παλιό φιλοσοβιετικό ρεβιζιονιστικό κόμμα και την επανίδρυση του Κομμουνιστικού Κόμματος των Φιλιππίνων το 1968. Περιέγραψε πώς η Σκέψη Μάο Τσετούνγκ εφαρμόστηκε δημιουργικά στις Φιλιππίνες από τη δεκαετία του 1960 σε τομείς όπως η διεξαγωγή του λαϊκού πολέμου, η μαζική γραμμή, και η ιδεολογική ανασυγκρότηση. Ο Χοσέ Μαρία Σισόν, ιδρυτής πρόεδρος του ΚΚΦ, υπογραμμίζει ότι έξω από την Κίνα, σε χώρες όπως οι Φιλιππίνες, το Νεπάλ, η Ινδία, η Τουρκία και το Περού, υπάρχουν μαοϊκά κόμματα που προωθούν τη μαοϊκή κληρονομιά σε όλη τη γκάμα της. Ο Σισόν δηλώνει ότι η Πολιτιστική Επανάσταση τα εξόπλισε θεωρητικά και πρακτικά ώστε να αποτρέψουν την παλινόρθωση του καπιταλισμού και να συνεχίσουν τη σοσιαλιστική επανάσταση ωσότου φθάσουν το στάδιο του κομμουνισμού.
Σε μια συζήτηση με θέμα «Επανεκτιμώντας την Εξέγερση και το Σοσιαλισμό» ο Ρόμπερτ Βάιλ (συγγραφέας του άρθρου «Συνθήκες της εργατικής τάξης στην Κίνα», Μηνιαία Επιθεώρηση Ιουνίου 2006) ανέπτυξε μια ιστορική προοπτική της πάλης για το σοσιαλισμό, ξεκινώντας από τις επαναστάσεις του 1848 και την Παρισινή Κομμούνα. Ο Βάιλ επιχειρηματολόγησε ότι το σημαντικότερο πράγμα όσον αφορά την Πολιτιστική Επανάσταση και άλλες απόπειρες προς το σοσιαλισμό είναι η κληρονομιά της επαναστατικής συνείδησης που αφήνουν πίσω τους – δηλαδή τα θετικά και αρνητικά διδάγματα που μεταβιβάζονται στις νεώτερες γενιές. Περιέγραψε πώς η μελέτη της Σκέψης Μάο Τσετούνγκ στη διάρκεια της Πολιτιστικής Επανάστασης ανύψωσε το επίπεδο συνείδησης δεκάδων εκατομμυρίων «αμόρφωτων» αγροτών και εργατών, και πώς η συμμετοχή των εργατών στη διοίκηση και των κομματικών στελεχών στην παραγωγική εργασία πρέπει να αντιμετωπίζονται ως σπέρματα της κομμουνιστικής κοινωνίας, ακόμα κι αν δεν κατάφεραν να επιβιώσουν για πολύ. Ο Βάιλ τόνισε επίσης την άνοδο των αγώνων αγροτών και εργατών ενάντια στα νέα καπιταλιστικά αφεντικά της Κίνας, περιλαμβανομένης της χρήσης «μεθόδων της Πολιτιστικής Επανάστασης» στην κατάληψη μιας υφαντουργίας στο Ζενγκτσού το 2001 με στόχο να εμποδιστεί η ιδιωτικοποίησή της. Ο Κρις Κόνερι επίσης προσέγγισε το ζήτημα της Πολιτιστικής Επανάστασης από ιστορική σκοπιά, και ο Αρίφ Ντιρλίκ συζήτησε τις παραδόσεις του σοσιαλισμού σε μια «εποχή μοντερνισμού».
Προς το τέλος της Συνδιάσκεψης πραγματοποιήθηκε μια συζήτηση στρογγυλής τραπέζης στην οποία διαβάστηκε το κείμενο του Σαμίρ Αμίν (που δεν μπόρεσε να συμμετάσχει) και οι Χαν Ντεκιάνγκ, Λιου Γιουσένγκ και Αλεσάντρο Ρούσο συζήτησαν διάφορες πλευρές και ζητήματα της Πολιτιστικής Επανάστασης.
Καθώς η συζήτηση τελείωνε, κάποιος είπε: «Η συνάντηση για την 30ή επέτειο της Πολιτιστικής Επανάστασης έγινε στη Νέα Υόρκη στα αγγλικά, η 40ή στο Χονγκ Κονγκ στα αγγλικά και στα κινεζικά, και η 50ή θα γίνει στην Κίνα!». Αναφέρθηκε πάντως ότι κι άλλες συνδιασκέψεις για να τιμηθεί η 40ή επέτειος από την εξαπόλυση της Πολιτιστικής Επανάστασης έγιναν, τόσο στο Ζενγκτσού όσο και σε πολλά σπίτια στο Βουχάν – αντιμετωπίζοντας την εχθρότητα των κινεζικών αρχών. Καθώς χωρίζαμε, πριν τους αποχαιρετισμούς, τραγουδήσαμε συγκινημένοι τη Διεθνή στα κινέζικα.
1. Ομάδα ερευνών και μελετών που εδρεύει στις ΗΠΑ και αποτελείται από πανεπιστημιακούς με απόψεις γενικά φιλικές προς την Κινέζικη Επανάσταση (πληροφορίες: www.chinastudygroup.org).
2. Ανεξάρτητο σοσιαλιστικό περιοδικό (πληροφορίες: www.monthlyreview.org).
3. Γουίλιαμ Χίντον (1919-2004). Αμερικανός μαρξιστής. Έζησε μεγάλο μέρος της ζωής του στην Κίνα, περνώντας με το μέρος του Κομμουνιστικού Κόμματος ήδη πριν τη νίκη της Επανάστασης. Όταν επέστρεψε στις ΗΠΑ κυνηγήθηκε εξαιτίας των φρονημάτων του, οι εργασίες του κατασχέθηκαν και επί 15 χρόνια δούλεψε ως αγρότης για να επιβιώσει. Έγραψε σημαντικά έργα για την Κινέζικη Επανάσταση και την αγροτική μεταρρύθμιση στην Κίνα, στην οποία είχε πάρει μέρος και ως μελετητής και ως αγρότης. Μετά το 1976 ήρθε σταδιακά σε αντιπαράθεση με τη νέα ηγεσία του Κ.Κ. Κίνας.
4. Ο Γουίλιαμ Χίντον έζησε και εργάστηκε επί μεγάλο διάστημα σ’ αυτό το κινεζικό χωριό, το οποίο ονόμαζε «δεύτερο σπίτι» του.
5. Τα «4 παλιά» ήταν: οι παλιές ιδέες, η παλιά κουλτούρα, τα παλιά έθιμα και οι παλιές συνήθειες.
6. Εκεί συνεδρίασαν το καλοκαίρι του 1959 τα καθοδηγητικά όργανα του Κ.Κ. Κίνας και ο Μάο εξαπέλυσε αντεπίθεση ενάντια στη δεξιά πτέρυγα, που είχε επικεφαλής τον ως τότε υπουργό Άμυνας Πενγκ Nτεχουάι, και κατηγορούσε τον Mάο για «αποτυχία του Μεγάλου Άλματος προς τα Eμπρός».
7. Το 1966 ο Μάο, για τον οποίο η δεξιά πτέρυγα διέδιδε ότι ήταν βαριά άρρωστος, εμφανίστηκε στο Βουχάν, μία από τις αγαπημένες πόλεις του, και κολύμπησε κόντρα στο ρεύμα του ποταμού Γιανγκτσέ για πάνω από μία ώρα. Ήταν μια συμβολική κίνηση που ενθάρρυνε τους κοκκινοφρουρούς. Δύο χρόνια αργότερα, η ίδια πόλη εξελίχθηκε σε πεδίο μάχης μεταξύ των οπαδών της Πολιτιστικής Επανάστασης και των αντιπάλων της, που υποστηρίζονταν από τις τοπικές στρατιωτικές μονάδες, πράγμα που τελικά προκάλεσε την επέμβαση της κεντρικής ηγεσίας εναντίον της δεξιάς πτέρυγας και των συντηρητικών στασιαστών.
8. Έτσι ονόμασαν μετά το 1976 ο Τενγκ Χσιάοπινγκ και οι οπαδοί του καπιταλιστικού δρόμου την ομάδα ηγετικών στελεχών του Κ.Κ. Κίνας που έπαιξε πρωταγωνιστικό ρόλο στην Πολιτιστική Επανάσταση, στην οποία συμμετείχε και η Τσιανγκ Τσινγκ, σύζυγος του Μάο. Δύο από τα μέλη της, η Τσιανγκ Τσινγκ και ο Ζανγκ Τσουνκιάο, καταδικάστηκαν σε θάνατο για «αντικομματική δραστηριότητα», ποινή που αργότερα μετατράπηκε σε ισόβια. Πέθαναν και οι δύο όντας σε κατ’ οίκον κράτηση.
(*) Ο Φρεντ Μάγκντοφ είναι καθηγητής φυτολογίας και εδαφολογίας στο Πανεπιστήμιο του Βέρμοντ. Έχει γράψει πολλά επιστημονικά άρθρα. Μαζί με τον Χάρολντ Bαν Ες έχει συγγράψει το «Καλύτερα εδάφη για καλύτερες σοδειές» (2000) και μαζί με τους Τζον Μπ. Φόστερ και Φρέντερικ Χ. Μπάτελ έχει εκδώσει το «Πεινασμένοι για κέρδος: η απειλή της αγροβιομηχανίας ενάντια στους αγρότες, την τροφή και το περιβάλλον» (2000). Το παρόν σημείωμά του δημοσιεύθηκε στις 1/7/2006 στο δικτυακό τόπο της «Μηνιαίας Επιθεώρησης» (Monthly Review) στην αγγλική γλώσσα, απ’ όπου και μεταφράστηκε. Η «Μηνιαία Επιθεώρηση» εκδίδεται και στα ελληνικά (πληροφορίες: www.monthlyreview.gr/greek).