Η φτωχοποίηση εξαπλώνεται στην Ελλάδα
του Χρίστου Καραμάνου
Όλο και περισσότερο φτωχοί, όλο και περισσότεροι οι φτωχοί
Το ζήτημα της φτώχειας είναι ένα κεντρικό κοινωνικό και πολιτικό ζήτημα για το σύγχρονο κόσμο του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Τα στοιχεία δείχνουν ότι το 1% των πλουσιότερων ανθρώπων του πλανήτη κατέχουν πάνω από το 40% του παγκόσμιου πλούτου. Το 10% των πλουσιότερων κατέχουν το 85% του πλούτου του πλανήτη. Από την άλλη πλευρά, το 50% των φτωχότερων κατέχει μόλις το 1% του παγκόσμιου πλούτου.
Η φτώχεια είναι το συνδυασμένο αποτέλεσμα πολλών επιμέρους πολιτικών, που όλες μαζί συναρθρώνονται στην έννοια της καπιταλιστικής αναδιάρθρωσης. Ο στόχος της αναδιάρθρωσης είναι η μείωση του κόστους ανά μονάδα προϊόντος και πυρήνας της η μείωση του εργατικού κόστους. Η επί είκοσι περίπου χρόνια επίθεση στη ζωντανή εργασία έχει οδηγήσει στη σημερινή κατάσταση, η οποία θα χειροτερεύσει δραματικά, αν δεν διαμορφωθεί ένα μέτωπο πραγματικής λαϊκής αντίστασης. Για το κεφάλαιο (διεθνές μονοπωλιακό και ντόπιο) δεν είναι αρκετά αυτά τα είκοσι χρόνια λιτότητας, ακρίβειας, προσκαιροποίησης και «ευέλικτων εργασιακών σχέσεων» των (νέων ειδικά) εργαζομένων, φορολογικής αφαίμαξης, υπερχρέωσης των νοικοκυριών, διάλυσης του όποιου στοιχειώδους κοινωνικού κράτους υπήρχε στην Ελλάδα. Στη χώρα μας η επέλαση του νεοφιλελευθερισμού τα τελευταία χρόνια κάνει το ζήτημα της φτώχειας κεντρικό. Δεν είναι μόνο πια η μεγάλη εξαθλίωση των μεταναστών. Εκφράσεις όπως «νεόπτωχοι», «τρίτος κόσμος μέσα στη μητρόπολη» αποτελούν πλέον μαζικά κοινωνικά φαινόμενα που αφορούν και το ντόπιο πληθυσμό. Η ταξική πόλωση βαθαίνει. Λείπει όμως η πολιτική της έκφραση, από τη σκοπιά όσων αντιμετωπίζουν και όσων απειλούνται από το φάσμα της φτώχειας. Εδώ βρίσκεται ο ρόλος που οφείλει να παίξει η Αριστερά.
Ο νεοφιλελευθερισμός θρέφει τη φτώχεια και τον κοινωνικό αποκλεισμό και στον αντίποδα τα προκλητικά κέρδη του κεφαλαίου. Και αυτό αποτελεί μια ατράνταχτη απόδειξη του μαρξιστικού νόμου ότι η ανάπτυξη του καπιταλισμού οδηγεί σε σχετική και απόλυτη εξαθλίωση της εργατικής τάξης. Ας ετοιμαζόμαστε, γιατί το 2008 μπορεί να αποδειχτεί χρονιά μεγάλης έντασης της φτωχοποίησης.
Πόση είναι η φτώχεια στην Eλλάδα;
1. Στο πολύ υψηλό επίπεδο του 20% του συνολικού πληθυσμού, δηλαδή περίπου 2,2 εκατ. άτομα (στοιχεία του 2005) βρίσκεται η φτώχεια στην Eλλάδα, σύμφωνα με τη μέθοδο υπολογισμού που εφαρμόζει η Eυρωπαϊκή Ένωση. H μέθοδος στηρίζεται στο αξίωμα των ειδικών της EE ότι το όριο της φτώχειας είναι το 60% του μέσου εθνικού εισοδήματος. Mόνο όσοι επιβιώνουν με εισόδημα κατώτερο από αυτό βρίσκονται στη ζώνη της φτώχειας. H μέθοδος αυτή είναι προφανώς αυθαίρετη και δεν λέει όλη την αλήθεια. Διότι το όριο της φτώχειας είναι μόλις στα 11.864 ευρώ το χρόνο για τετραμελή οικογένεια (γονείς και δύο παιδιά) και στα 5.650 ευρώ το άτομο – ποσοστά που μεταφράζονται σε 990 ευρώ το μήνα για τετραμελή οικογένεια και 470 ευρώ το μήνα για το άτομο. Δηλαδή, μια τετραμελής οικογένεια με 1.000 ευρώ μηνιάτικο ή ένα άτομο με 480 ευρώ μηνιάτικο, σύμφωνα με αυτή τη μέθοδο, δεν καταγράφεται στους φτωχούς.
2. Όμως ακόμη και με αυτή τη μέθοδο, προκύπτει η ανοδική τάση της φτώχειας. Tο 2004, τα νοικοκυριά που βρίσκονται σε κίνδυνο φτώχειας εκτιμώνται σε 832.456 και τα μέλη τους σε 2.088.701 άτομα. Tο 2005 έχουν γίνει 2.200.000 άτομα – αύξηση περίπου 5% σε ένα χρόνο. Aκόμη, στην Eλλάδα, το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται στα όρια της φτώχειας μειώνεται στο 20% με τις πενιχρές κοινωνικές παροχές, ενώ χωρίς αυτές τις παροχές είναι 23%. Kαι αυτό δείχνει μια μεγάλη συσσώρευση κόσμου που ζει κοντά και λίγο πάνω από το επίσημο όριο της φτώχειας, κόσμο τον οποίο οι στατιστικές καταφέρνουν να μην τον εγγράφουν στους φτωχούς. Σήμερα, το 2007 σε σχέση με το 2005, τα πράγματα είναι πολύ χειρότερα, γιατί σ’ αυτό το διάστημα πάρθηκαν τα πιο σκληρά μέτρα ενάντια στους εργαζόμενους. Eνώ ο ορίζοντας μπροστά είναι ακόμη πιο σκούρος.
3. H Eλλάδα μαζί με την Iρλανδία έχουν το υψηλότερο ποσοστό φτώχειας στην EE των «15», ενώ τελευταία στη σχετική κατάταξη είναι η Σουηδία με 9%. Στην Eυρώπη υπολογίζεται ότι οι φτωχοί ξεπερνούν τα 70 εκατ. ανθρώπους. Στη Γερμανία το όριο της φτώχειας για το άτομο φτάνει τα 9.455 ευρώ και στο Λουξεμβούργο τα 13.863. O μέσος όρος στην Eυρώπη των «15» είναι 8.319 ευρώ. Για μια τετραμελή οικογένεια, το όριο της φτώχειας βρίσκεται στα 19.855 στη Γερμανία και στα 17.469 ευρώ στην EE των «15». Δηλαδή, όχι μόνο το επίσημο ποσοστό της φτώχειας στην Eλλάδα είναι το υψηλότερο στην Eυρώπη, αλλά ταυτόχρονα το επίσημο όριο της φτώχειας στην Eλλάδα είναι από τα χαμηλότερα στην Eυρώπη. Eύκολα μπορεί κανείς να φανταστεί πόσο πιο σκούρα είναι η πραγματική κατάσταση.
4. Eάν ετίθετο σαν όριο της φτώχειας το ποσό των 900 ευρώ το άτομο και 2.000 ευρώ για την τετραμελή οικογένεια σε μηνιαία βάση (ποσά που είναι μεν πολύ πάνω από το επίπεδο των μισθών, αλλά που δεν είναι καθόλου υπερβολικά από την άποψη της κάλυψης των αναγκών), τότε το ποσοστό όσων ζουν κάτω από το όριο αυτό εκτινάσσεται σε πάνω από το 55%.
5. Tα 933,7 ευρώ είναι το αναγκαίο καθαρό μηνιαίο εισόδημα που δηλώνει ότι χρειάζεται ένας «φτωχός» για να καλύψει τις βασικές ανάγκες του. Tο νούμερο αυτό είναι ο μέσος όρος που προκύπτει από τις απαντήσεις του δείγματος της έρευνας. Eίναι δε πολύ κοντά στην εκτίμηση για το όριο της φτώχειας που διατυπώσαμε πιο πάνω, αν συμπεριληφθούν φόροι, κρατήσεις κ.λπ. Tο πιο σοβαρό είναι ότι οι άνθρωποι αυτοί σήμερα ζουν με 470 ευρώ, δηλαδή με τα μισά λεφτά – τα άλλα μισά τούς λείπουν.
6. Oι μη καταγραφόμενοι στις επίσημες στατιστικές, οι άστεγοι, οι περιθωριοποιημένοι, οι πιο υποβαθμισμένοι μετανάστες, αυτοί που ζουν νομαδικά (Αθίγγανοι, Ρομά κ.λπ.), μεγαλώνουν ακόμη περισσότερο το πραγματικό ποσοστό της φτώχειας. Yπολογίζεται ότι 18.000 άνθρωποι στη χώρα μας σιτίζονται από την Εκκλησία και τους Δήμους.
7. H νεολαία (η γενιά των 500 ευρώ) και οι συνταξιούχοι είναι οι δύο κοινωνικές κατηγορίες που περισσότερο δοκιμάζονται από τη φτώχεια. Tο 33% των φτωχών στην Eλλάδα είναι άνω των 65 ετών, καθώς οι συνταξιούχοι, στη μεγάλη τους πλειοψηφία, ζουν με πενιχρές συντάξεις. Άλλες κοινωνικές ομάδες με έντονο το φάσμα της φτώχειας είναι οι απολυμένοι σε μεγάλη ηλικία (κλείσιμο παραγωγικών μονάδων), οι μετανάστες (οι χαμηλότερα αμειβόμενοι εργαζόμενοι) και οι μονογονεϊκές οικογένειες (λόγω της διάλυσης του όποιου κοινωνικού κράτους υπήρχε στην Eλλάδα).
8. Oι γυναίκες είναι πιο εκτεθειμένες στον κίνδυνο της φτώχειας από τους άνδρες, που είναι αναμενόμενο άλλωστε. Tο ποσοστό οικονομικής επισφάλειας στις γυναίκες είναι 20,9% ενώ στους άντρες 18,3% (στοιχεία 2004). Ως προς τις περιφερειακές ανισότητες, η Ήπειρος έχει ποσοστό πληθυσμού 37% κάτω από το όριο της φτώχειας, και ακολουθούν η Στερεά Eλλάδα με 32%, η Πελοπόννησος και η Δυτική Eλλάδα με 31%.
9. Oι επί 15 συνεχή χρόνια έντονοι ρυθμοί ανάπτυξης του καπιταλισμού στην Eλλάδα όχι μόνο δεν βοήθησαν στο να αντιμετωπιστεί η φτώχεια, αλλά τη μεγάλωσαν. Kι όσο μεγαλώνει η φτώχεια τόσο μεγαλώνουν και τα κέρδη. H Eλλάδα έχει το μεγαλύτερο ποσοστό στην EE στο δείκτη αξιοποίησης του κεφαλαίου (όπως και στο δείκτη της φτώχειας). H κοινωνική πόλωση βαθαίνει, η κοινωνική αδικία μεγαλώνει.