Δύο δρόμοι για να μη λυθεί το πρόβλημα
Ο Αλ Γκορ και ο ιμπεριαλιστικός περιβαλλοντισμός
του Σπύρου Παναγιώτου
Το να αναλαμβάνει ένας πρώην αντιπρόεδρος και υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ μια εκστρατεία για άμεσες περιβαλλοντικές αποφάσεις και να πρωταγωνιστεί σε σχετικό ντοκιμαντέρ δεν είναι κάτι σύνηθες. Βέβαια, υπάρχει και το ανάποδο διάβασμα αυτής της πρωτοτυπίας. Τα πράγματα με το περιβάλλον έχουν πια φτάσει σε τέτοιο σημείο όξυνσης και επιδείνωσης και είναι, ταυτόχρονα, τέτοια και τόσο εξόφθαλμη η παχυδερμική αδράνεια των ισχυρών της γης και υπεύθυνων για το φαινόμενο, ώστε να είναι άμεση η ανάγκη εξωραϊσμού, χειρισμού και εκτόνωσης. Αν ισχύει το δεύτερο, έχουμε ακόμη πολλά να δούμε.
Οι προτάσεις που έχει παρουσιάσει ο Αλ Γκορ στο αμερικανικό Κονγκρέσο είναι οι εξής:
Άμεσο πάγωμα των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα (CO2) στις ΗΠΑ στα τρέχοντα επίπεδα και μείωση κατά 90% μέχρι το 2050. Σταδιακή αντικατάσταση των άμεσων φόρων από τη φορολόγηση των εκπομπών CO2. Χρησιμοποίηση ενός μέρους των φόρων αυτών στην ενίσχυση των χαμηλών εισοδημάτων για τη μετάβαση σε επιλογές χαμηλής εκπομπής CO2. Χρονική μετάθεση του, ανενεργού σήμερα, Πρωτοκόλλου του Κιότο και υπογραφή του. Διεθνές μορατόριουμ στην κατασκευή εργοστασίων παραγωγής ενέργειας από λιγνίτη. Δημιουργία ενός ηλεκτροδικτύου που θα επέτρεπε σε ιδιώτες και επιχειρήσεις να πωλούν πίσω στο δίκτυο την πλεονάζουσα ισχύ από ατομικούς και μικρούς σταθμούς ήπιας ενέργειας σε επιδοτούμενες τιμές. Προσδιορισμός προθεσμίας απαγόρευσης των συμβατικών λαμπτήρων. Δημιουργία ενός συνεταιρισμού υποθηκεύσεων για την κάλυψη του επιπλέον κόστους σε νέα ενεργειακά κτίρια. Ενσωμάτωση των εκπομπών CO2 ως υλικού κινδύνου στις εκθέσεις των επιχειρήσεων. Σε άλλες ευκαιρίες, ο Γκορ έχει μιλήσει για τη θέσπιση αυστηρών ενεργειακών προδιαγραφών στην κατασκευή αυτοκινήτων, κτιρίων και ηλεκτρικών συσκευών και, κυρίως, προτείνει τη συμμετοχή των χωρών της περιφέρειας, ιδιαίτερα Κίνας και Ινδίας, στο Πρωτόκολλο του Κιότο.
Όπως είναι φανερό, οι προτάσεις αφορούν σχεδόν αποκλειστικά τη μείωση εκπομπών CO2. Απ’ όλα τα ανοικτά οικολογικά μέτωπα, ο Αλ Γκορ περιορίζεται αποκλειστικά στις κλιματικές αλλαγές και στην πραγματικότητα σε έναν και μόνο παράγοντα, στις εκπομπές CO2 (ας σημειωθεί ότι αμφισβητείται ο ρόλος του στην αύξηση της θερμοκρασίας). Ακόμη και η αποψίλωση των δασών βρίσκεται εκτός της ατζέντας Γκορ, αν και είναι αδιαμφισβήτητα κομβικός παράγοντας των οικολογικών αλλαγών. Για παράδειγμα, στο Πρωτόκολλο του Κιότο ενσωματώθηκε στην πορεία η διαφύλαξη των δασών ως «πηγαδιών» απορρόφησης (σε αντίθεση με τις πηγές εκπομπής) διοξειδίου του άνθρακα. Μάλιστα, το ισοδύναμο απορρόφησης αφαιρείται από το σύνολο των εκπεμπόμενων αερίων και άρα προστίθεται στις επιτρεπόμενες εκπομπές κάθε χώρας (!).
Μια πρώτη παρατήρηση, λοιπόν, είναι ότι ο φαινομενικός ριζοσπαστισμός των προτάσεων Γκορ έρχεται σε χτυπητή αντίθεση με την απόλυτη συρρίκνωση των δεκάδων περιβαλλοντικών ζητημάτων και των εκατοντάδων αιτίων τους στο εξής ένα, το CO2. Το πιο ριζοσπαστικό απ’ όλα, το πάγωμα των εκπομπών CO2 στις ΗΠΑ, θεωρείται όχι άδικα εντελώς ανέφικτο και υπερφίαλο. Η πρόταση για άμεσο πάγωμα στην καταστροφή δασών και άμεση ακύρωση των συμβολαίων πολυεθνικών με φτωχές χώρες για το δασικό τους πλούτο, με τις σχετικές αποζημιώσεις σε ακτήμονες και φτωχές χώρες, θα ήταν πολύ πιο ρεαλιστικό και ωφέλιμο. Ωστόσο, αν κάτι δεν εμπίπτει στη φιλοσοφία Γκορ δεν είναι τόσο τα δάση, όσο ο περιορισμός της επιχειρηματικότητας και κερδοφορίας και γενικά οι προτεραιότητες της αμερικανικής οικονομίας και γεωστρατηγικής. Αυτά δεν θίγονται στο ελάχιστο.
Εκεί ακριβώς πάσχουν ακόμα και οι προτάσεις για το πολύ ειδικό ζήτημα του περιορισμού του CO2. Για παράδειγμα, το «πάγωμα» της πολεμικής μηχανής των ΗΠΑ εντός των συνόρων τους και ο δραστικός περιορισμός των υπέρογκων στρατιωτικών δαπανών θα εξοικονομούσε πολλαπλάσιες εκπομπές CO2 καθώς και πολλά ακόμη από όλες μαζί τις προτάσεις του Γκορ. Μια σχεδιασμένη σε βάθος χρόνου αντικατάσταση (μείωση και όχι εξαφάνιση) του αυτοκινήτου υπέρ μαζικών μέσων μεταφοράς, με ό,τι άλλο αυτό σημαίνει για αυτοκινητόδρομους κ.λπ., θα είχε, επίσης, πολλαπλάσια αποτελέσματα, συγκριτικά με τις παρούσες προτάσεις. Η αντικατάσταση του τσιμέντου από άλλα οικοδομικά υλικά, επίσης. Και δεκάδες άλλα τέτοια «άβολα» παραδείγματα (το ντοκιμαντέρ του Αλ Γκορ τιτλοφορείται «Μια άβολη αλήθεια»). Ο περιορισμός κατά 90% μέχρι το 2050 βρίσκεται, λοιπόν, σε χτυπητή αναντιστοιχία με τις καρικατούρες «μέτρων» που προτείνονται. Στην πραγματικότητα, τα πάντα επαφίενται, ανομολόγητα, σε κάποιου είδους μελλοντική τεχνολογική επανάσταση (π.χ. υγρό υδρογόνο), που ίσως αντικαταστήσει τη καύση που παράγει CO2 κι έτσι πραγματοποιηθούν οι στόχοι. Και αν πάλι δεν συμβεί αυτό, τι είχαμε τι χάσαμε… Στο μεταξύ, το μόνο που προβάλλουμε από το σύνολο της παραγωγικής καταστροφής του καπιταλισμού, το μόνο για το οποίο κάνουμε πολλή φασαρία, είναι το CO2, και μόνο αυτό. Πρόκειται, χωρίς υπερβολή, για μια βολική, με άφθονη ανέξοδη καταστροφολογία, πρόταση… «για Αμερικανάκια».
Για να μιλήσουμε πιο σοβαρά, ο κόσμος των πολυεθνικών, η διεθνής κοινότητα, οι μεγαλοαστικές της τάξεις, δεν είναι ενοποιημένες στις πολιτικές διαχείρισης του οικολογικού προβλήματος. Υπάρχουν κι εδώ αντιθέσεις. Μόνο που οι αντιθέσεις αυτές, όπως και σε άλλα ζητήματα, δεν αντιπαραθέτουν κάποιους που θέλουν να λύσουν το πρόβλημα με κάποιους που δεν θέλουν. Ήδη από τη δεκαετία του ’80, παράλληλα με τη συμμετοχή πολυεθνικών κολοσσών και χρηματοδοτούμενων think tanks σε φόρουμ για τη φτώχεια, είχαμε και τη συμμετοχή τους σε περιβαλλοντικά φόρουμ και ενώσεις. Άλλωστε, ορισμένες πολυεθνικές χρηματοδοτούν Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις ή έχουν στήσει δικές τους. Πρόκειται για έναν περιβαλλοντισμό αντίστοιχο της ιμπεριαλιστικής φιλολογίας και των κροκοδείλιων δακρύων για τη φτώχεια. Η διαφορετικότητα της πολιτικής τους έγκειται σε προτάσεις που ενσωματώνουν την παγκόσμια δυσαρέσκεια από τις οικολογικές καταστροφές σε προγράμματα ανάπτυξης νέων αγορών που σχετίζονται με περιβαλλοντικές δράσεις. Για παράδειγμα, η φασαρία του γερμανικού ιμπεριαλισμού γύρω από τις κλιματικές αλλαγές σχετίζεται τόσο με την πυρηνική της βιομηχανία όσο και με τη θέση που κατέχει στην παγκόσμια αγορά ήπιων μορφών ενέργειας. Αλλά ακόμη και η συμφωνία με τους Πράσινους, πριν από λίγα χρόνια, για κλείσιμο των πυρηνικών εργοστασίων της Γερμανίας μέχρι το 2020, δεν θα εφαρμοστεί, όπως ήταν αναμενόμενο…
Τηρουμένων των αναλογιών, αυτός ο ιμπεριαλιστικός περιβαλλοντισμός, που επιφανής του εκπρόσωπος εμφανίζεται σήμερα ο Αλ Γκορ, έχει τόση διαφορά με τους «αντιπάλους» του στο ίδιο στρατόπεδο όση και η πολιτική Μπους με την πολιτική των Δημοκρατικών. Διαφορά, ίσως, όχι εντελώς ασήμαντη, αλλά σίγουρα ανίκανη να επιλύσει το οικολογικό πρόβλημα. Οι πρόσφατες διεθνείς συναυλίες με τη συμμετοχή Γκορ για το περιβάλλον έχουν το αντίστοιχό τους στις συναυλίες για τη φτώχεια: εκτονώνουμε τη δυσαρέσκειά μας, χωρίς να λέμε κουβέντα για τις βάσεις της σύγχρονης περιβαλλοντικής και κοινωνικής αθλιότητας και χωρίς να απειλούμε κανέναν.
Για να είμαστε ακριβείς, ο ιμπεριαλιστικός περιβαλλοντισμός είναι πολύ πιο επικίνδυνος απ’ ό,τι φαίνεται. Γιατί στο μέλλον, εκτός των εκβιασμών που χωρίς αμφιβολία θα υπάρξουν προς περιφερειακές δυνάμεις (π.χ. Κίνα, Ινδία, Βραζιλία), είναι γνωστό πως πολλοί απεργάζονται ήδη σενάρια περιβαλλοντικών πολέμων για το νερό και όχι μόνο. Φοβού τους Δαναούς και δώρα φέροντας …