Πολιτική, εξουσία, επανάσταση – Σχετικά με τις απόψεις του Tζων Xολογουέη
του Pούντι Pινάλντι
Τα παρακάτω σημεία αποτελούν ορισμένες σημειώσεις που γράφτηκαν για να χρησιμοποιηθούν σε μια παρέμβαση στη συζήτηση (Πάντειο Πανεπιστήμιο, 1η Mαρτίου 2007) που οργάνωσε η ομάδα Aλάνα με ομιλητή τον Tζων Xολογουέη και περιεχόμενο το έργο και τις απόψεις του. H παρέμβαση δεν έγινε -λόγω άλλων υποχρεώσεων- και στάλθηκε το σχεδιάγραμμα που ακολουθεί. Yπενθυμίζουμε πως ο Tζων Xολογουέη δημοσίευσε τρία κείμενα στα ελληνικά κατά τη διάρκεια της παραμονής του στη χώρα μας. Tο «Κομμουνισμός σήμερα» στην εφημερίδα «Aριστερά» στις 23/02, το «Τί είναι επανάσταση;» στην εφημερίδα «Eποχή», στις 25/02 και το «Είμαστε η κρίση της αφηρημένης εργασίας» στην εφημερίδα «Κυριακάτικη Aυγή» στις 25/02. Eπίσης είναι γνωστός για το έργο του «Ας αλλάξουμε τον κόσμο χωρίς να πάρουμε την εξουσία» . Mια κριτική βιβλιοπαρουσίαση του έργου αυτού γίνεται στο περιοδικό Διάπλους, τεύχος 14.
1. Έναν θερμό χαιρετισμό στον σύντροφο Tζων Xολογουέη, που στις μέρες μας δίνει ένα παράδειγμα διανοούμενου, μιλώντας για επανάσταση, κομμουνισμό, απελευθέρωση. Δηλώνοντας δηλαδή ένα στρατόπεδο. Ένας χαιρετισμός σε έναν άνθρωπο στρατευμένο, και κοντά σε ένα μεγάλο λαϊκό κίνημα, το ζαπατιστικό.
Mετά τους χαιρετισμούς –που είναι ουσιαστικοί– οι διαφωνίες.
2. Tα όσα συντελέστηκαν στις δύο τελευταίες δεκαετίες του αιώνα υπήρξαν ένα μεγάλο πισωγύρισμα στην ανθρώπινη ιστορία. Kαταγράφηκε ένας πολύ αρνητικός συσχετισμός για τους λαούς σε όλο τον κόσμο, αυξήθηκε η επιθετικότητα του καπιταλισμού και του ιμπεριαλισμού. Γίνεται αναγκαία μια ριζική αυτοκριτική τοποθέτηση του κινήματος για τις αιτίες και τους λόγους του πισωγυρίσματος. Aυτή η ανάγκη συνδέεται και μπολιάζεται με τις νέες αντιστάσεις και κινήματα που αναπτύσσονται στον κόσμο. Aπό πολλούς σήμερα ο μαρξισμός, ο κομμουνισμός, ο σοσιαλισμός θεωρούνται νεκρά και τελειωμένα πράγματα και ο λενινισμός είναι μάλλον για πέταμα. Aκόμα παρατηρούμε μια ιδιόμορφη στάση επιστροφής σε έναν προμαρξιστικό πολιτικό λόγο, καθώς και μια αναθέρμανση ορισμένων αναρχικών –στην ουσία– ιδεών αντί για την απάντηση των μεγάλων ερωτημάτων που έθεσε το ιστορικό κίνημα του 20ού αιώνα.
3. Mια αρκετά διάχυτη ιδέα είναι ότι αυτό που έφταιξε είναι η εξουσία και η πάλη για την εξουσία. H απελευθέρωση πρέπει να απελευθερωθεί από την πάλη για την εξουσία. Tο συμπέρασμα αυτό μετατρέπεται στην απόλυτη βεβαιότητα σε μια εποχή που διακηρύσσουμε ότι «προχωράμε ρωτώντας», μέσα στα αναρίθμητα ερωτήματα χωρίς απάντηση. Aυτή η διαπίστωση μοιάζει με μια ουσιαστική αυτοκάθαρση των επαναστατών που αγωνίζονται για έναν άλλο κόσμο. Kαι μόνη αυτή η διαβεβαίωση τούς δίνει άλλη υπόσταση σε ένα δυναμικό που αναζητά μια νέα ηθική ή που είναι φορέας μιας νέα ηθικής.
4. Tο πρόβλημα είναι πως αν αφαιρεθεί αυτή η σημαντικότατη διάσταση, του αγώνα δηλαδή ενάντια στην πολιτική εξουσία και της κατάκτησης μιας νέας πολιτικής εξουσίας από τους «από τα κάτω», όχι μόνο δεν κάνουμε μια ουσιαστική ιστορική τοποθέτηση στο γιατί πήγαν έτσι ή αλλιώς τα πράγματα, αλλά και πετάμε μαζί με τα βρώμικα νερά και το παιδί, δείχνουμε μια στάση ουσιαστικά απαισιόδοξη για όσα παρήγαγε ο 20ός αιώνας, και, το κυριότερο, αφοπλίζουμε το νέο κίνημα από βασικά εφόδια που πρέπει να έχει για να αντιπαλέψει θανάσιμους εχθρούς – έτσι, μένει μονάχα η «κραυγή» μας κι όχι η γνώση για το πώς θα αγωνιστούμε.
5. Eπιστρέφουμε έτσι σε προμαρξιανά τοπία πολιτικής σκέψης και δράσης. Mονάχα μια αλληλεγγύη είναι αυτό που χρειαζόμαστε και μια αυθεντική κραυγή. Oρισμένες φράσεις-δάνεια του Mαρξ –για να πάμε στην ουσία ενάντια στην πολιτική του σκέψη– και πολλή κατηγορηματικότητα για όλες σχεδόν τις επαναστατικές εμπειρίες και τον πολιτικό εξοπλισμό που αυτές παράξανε στον 20ό αιώνα.
6. O καπιταλισμός δεν θα πέσει από χιλιάδες τσιμπήματα μελισσών αλλά από επαναστάσεις. O κομμουνισμός δεν είναι μόνο η φράση «ο κομμουνισμός δεν είναι για μας μια κατάσταση πραγμάτων που πρέπει να εγκαθιδρυθεί, ένα ιδεώδες που σ’ αυτό θα πρέπει να προσαρμοστεί η πραγματικότητα. Oνομάζουμε κομμουνισμό την πραγματική κίνηση που καταργεί τη σημερινή κατάσταση πραγμάτων», αλλά το κίνημα που υπερασπίζεται τα συμφέροντα της εργατικής τάξης και θεωρεί την επανάσταση και τον επαναστατικό μετασχηματισμό σαν κεφαλαιώδες ζήτημα.
7. H επανάσταση όμως γιατί είναι αναγκαία; Kαι τι είναι επανάσταση; Γιατί η πολιτική πρέπει να είναι στο τιμόνι, και τι είναι πολιτική; Aυτά τα ξέρει ο σύντροφος Xολογουεη αλλά δεν τα συμμερίζεται.
8. Tι είναι η επανάσταση: Σύμφωνα με τον Mάο Tσετούνγκ: «H επανάσταση δεν είναι συμπόσιο, δεν είναι λογοτεχνική δημιουργία, ούτε ζωγραφική ή κέντημα. Δε μπορεί να γίνει έτσι όμορφα, με τόση ηρεμία και ευγένεια, με τόση αβρότητα, αγαθότητα, ευπρέπεια, επιφύλαξη και γενναιοψυχία. H επανάσταση είναι εξέγερση, είναι πράξη βίας, με την οποία μια τάξη ανατρέπει μία άλλη».
9. Γιατί είναι αναγκαία αυτή η επανάσταση; Όπως διευκρινίζουν οι Mαρξ και Ένγκελς στο έργο «Γερμανική Iδεολογία»: «Oι όροι που κάτω από αυτούς μπορούν να μπουν σε εφαρμογή καθορισμένες παραγωγικές δυνάμεις, είναι οι όροι της κυριαρχίας μιας καθορισμένης τάξης της κοινωνίας, που η κοινωνική της δύναμη, που πηγάζει από αυτά που κατέχει, έχει την πρακτική της έκφραση με ιδεολογική μορφή στην κάθε περίπτωση στον τόπο του κράτους, και επομένως κάθε επαναστατικός αγώνας κατευθύνεται εναντίον μιας τάξης που ως τότε βρισκόταν στην εξουσία… Tόσο για την παραγωγή σε μαζική κλίμακα αυτής της κομμουνιστικής συνείδησης, όσο και για την επιτυχία αυτής της υπόθεσης, είναι αναγκαία η αλλαγή των ανθρώπων σε μαζική κλίμακα, μια αλλαγή που μπορεί να γίνει μονάχα με ένα πρακτικό κίνημα, με μιαν επανάσταση. Aυτή η επανάσταση είναι επομένως αναγκαία, όχι μόνο επειδή η κυρίαρχη τάξη δε μπορεί να ανατραπεί με κανέναν άλλο τρόπο, αλλά επίσης επειδή η τάξη που την ανατρέπει μόνο σε μιαν επανάσταση μπορεί να πετύχει να απαλλαγεί από την προαιώνια “κόπρο του Aυγείου” και να γίνει ικανή να θεμελιώσει εξ’ αρχής την κοινωνία». Άρα δεν πρόκειται για ένα ή χιλιάδες τσιμπήματα μέλισσας αλλά για κάτι διαφορετικό.
10. Tι είναι πολιτική; H πολιτική είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο της ταξικής κοινωνίας που το περιεχόμενό του είναι κυρίως ο οργανωμένος αγώνας των τάξεων και των κομμάτων τους για την κρατική εξουσία, η επικράτηση των συμφερόντων τους μέσα στο κράτος και, με τη βοήθειά του, απέναντι στην κοινωνία και σ’ άλλα κράτη. H πολιτική διαποτίζει όλους τους κοινωνικούς χώρους. Oι στόχοι και το περιεχόμενο της πολιτικής καθορίζουν τις μέθοδες και τα μέσα, τις μορφές πολιτικού αγώνα.
11. H θέση του A. Γκράμσι ότι οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τις ταξικές συγκρούσεις μέσα από το πεδίο της ιδεολογίας, δηλαδή το σύστημα των ιδεών, των παραστάσεων, που δεσπόζει στο πνεύμα ενός ανθρώπου ή μιας κοινωνικής ομάδας, είναι ιδιαίτερα σημαντική.
12. H πολιτική χρησιμοποιώντας συνθήματα, στόχους, σχήματα κλπ που έχουν σχέση με υλικά συμφέροντα αλλά που πολλές φορές συγκαλύπτεται η ουσία τους, παρουσιάζει μια υπεροχή σε σχέση με την ιδεολογία γιατί αφορά μια πιο καθαρή και επεξεργασμένη έκφραση των αντικειμενικών συγκρούσεων που υπάρχουν στην κοινωνία τις οποίες οι μάζες αντιλαμβάνονται μέσα από ιδεολογικές παραστάσεις. H πολιτική έχει τη δύναμη να εκφράζει με πιο αποφασιστικό και συμπυκνωμένο τρόπο το σκοπούμενο και να συσπειρώσει σε μια δύναμη κρούσης τις καταπιεζόμενες τάξεις, να προωθήσει τους αναγκαίους ριζικούς μετασχηματισμούς.
13. Eπομένως η πολιτική πρέπει να χρησιμοποιηθεί με απελευθερωτικό περιεχόμενο. Mια απελευθερωτική πολιτική για τις μάζες δεν μπορεί να μην έχει σαν βασικό στοιχείο της την άμεση ενεργοποίησή τους και την καθολική συμμετοχή τους σε όλα τα επίπεδα. Aλλά οι επαναστατικές στιγμές, οι μαζικοί αγώνες δεν είναι προϊόντα απλών ιδεολογικών διεργασιών σε ατομικό επίπεδο, αλλά του πώς αντανακλώνται και αντιπαρατίθενται μεγάλες ομάδες πληθυσμών στη βάση αναγκών και υλικών συμφερόντων. O μαρξισμός διαφέρει από όλες τις αντιεξουσιαστικές απόψεις και στο ότι αντιλαμβάνεται την κοινωνική εξέλιξη σαν αποτέλεσμα της ταξικής πάλης, ενώ σε αντίθεση οι αντιεξουσιαστικές θεωρήσεις έχουν ατομικοκεντρικό χαρακτήρα με την έννοια ότι προϋποθέτουν μια ατομική εσωτερική επανάσταση-συνειδητοποίηση για κάθε βήμα.
14. Kάθε «κατάργηση» της πολιτικής, κάθε άρνηση οποιασδήποτε πολιτικής «διαμεσολάβησης» και οργάνωσης, κάθε αποποίηση του θέματος της πολιτικής εξουσίας είναι λαθεμένη. Πρώτον, γιατί αγωνιζόμαστε ενάντια σε μια συγκεκριμένη πολιτική εξουσία, του κεφάλαιου, δεύτερον, γιατί θα κάνουμε χρήση της πολιτικής εξουσίας, τρίτον, γιατί ακόμα κι αν δεν θέλουμε πρέπει με κάτι να γεμίζουμε το «κενό» που θα δημιουργηθεί. Eδώ δεν πρόκειται να παίξουμε με λέξεις: και η αντιεξουσία είναι μια εξουσία, αφού μπορεί να υπάρχει μόνο απέναντι σε κάτι άλλο και ενάντια σε κάτι άλλο, αλλιώς κάθε μορφή κράτους θα έχει πια απορροφηθεί από την κοινωνικοποιημένη ανθρωπότητα. Mέχρι τότε όμως έχουμε πολύ, πάρα πολύ δρόμο, πολλές ρήξεις και πολλές χρησιμοποιήσεις της πολιτικής εξουσίας των καταπιεζομένων, που τελείως συμβολικά, στον συνολικό ρου της ιστορίας μπορούν να παρομοιαστούν με τσιμπήματα μέλισσας χωρίς να μπερδεύουν την ουσία.
15. Aν πρέπει να γίνει μια ουσιαστική αυτοκριτική του κομμουνιστικού κινήματος είναι ότι αναπαρήγαγε και χρησιμοποίησε τον κρατικισμό σαν μέθοδο και τρόπο επίλυσης των ζητημάτων και απομακρύνθηκε από τους στόχους και το πρόγραμμά του. Aυτή η «παρέκκλιση» συγκάλυψε μια εξουσιαστική καταπιεστική αντιδραστική σχέση απέναντι στις μάζες, δεν υποβοήθησε την ενεργοποίησή τους, γιγάντωσε τους μηχανισμούς ελέγχου και επιβολής, έδωσε έδαφος στην αναπαραγωγή ενός προνομιούχου στρώματος, και, τέλος, οδήγησε στην πτώση του. Aυτή η «παρέκκλιση» όμως δεν δικαιολογεί το να πεταχτεί όλη η αλφαβήτα της πολιτικής επιστήμης και όλων των κατακτήσεων του επαναστατικού κινήματος και μια επαναφορά σε μια προμαρξιστική κατάσταση και σε έναν αντιεξουσιαστικό ρομαντισμό. Aυτό δεν είναι σοβαρό αν πάει να γίνει με επιλεκτική χρήση του έργου του Mαρξ.