1917-1923: Το πρώτο κύμα των προλεταριακών επαναστάσεων
του Γιώργου Παπαϊωάννου
1914 Ξεσπά ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος. Τα κόμματα της Δεύτερης Διεθνούς, ποδοπατώντας όρκους και διακηρύξεις, στηρίζουν τις κυβερνήσεις τους. Εκτός από τους Μπολσεβίκους, μονάχα το Βουλγαρικό Σοσιαλδημοκρατικό Κόμμα (οι «στενοί»), το Σερβικό και το Ιταλικό Σοσιαλιστικό Κόμμα κρατούν μια άλλη στάση.
1914-1917 Η πρωτόγνωρη αλληλοσφαγή συνοδεύεται από τη στρατιωτικοποίηση της εργασίας στις εμπόλεμες χώρες. Οι απεργίες και η γενική δυσαρέσκεια πολλαπλασιάζονται, ιδιαίτερα στη Ρωσία. Από το 1916 ξεσπούν αντιπολεμικές κινητοποιήσεις σε πολλές χώρες. Το ίδιο μεγαλώνουν η καταλήστευση και αγανάκτηση και στις αποικίες, όπου γεννιούνται μια σειρά κινήματα. Εξεγέρσεις στην Ιρλανδία, στην τσαρική Κεντρική Ασία, στο Ιράν, στην Κίνα.
1917 Τέλη Φλεβάρη ξεσπά στην Πετρούπολη λαϊκή εξέγερση που ξεσηκώνει μαζί της τα στρατεύματα που στάλθηκαν για την καταστολή της. Ο τσαρισμός γκρεμίζεται, συγκροτούνται τα Σοβιέτ εργατών, αγροτών και στρατιωτών βουλευτών. Όμως η Προσωρινή Κυβέρνηση συνασπισμού που σχηματίζεται, συνεχίζει τον πόλεμο στο πλευρό της Αντάντ, παρά τη λαϊκή απαίτηση για άμεση ειρήνευση. Δυαδική εξουσία. Οι φαντάροι στο μέτωπο έχουν ξεσηκωθεί και το μικρόβιο επεκτείνεται και στους υπόλοιπους εμπόλεμους. Η Φεβρουαριανή Επανάσταση επηρεάζει όλη την Ευρώπη.
Στη Γερμανία, μετά από τις μεγάλες απεργίες του Απρίλη, τον Αύγουστο ξεσπά εξέγερση στον στόλο. Απεργίες και στην αυστροουγγρική Τσεχία και ένοπλη εξέγερση στο Μπρνο. Στο γαλλικό στρατό πολλαπλασιάζονται οι στασιαστές. Τα πιο σημαντικά γεγονότα μετά τη Ρωσία συμβαίνουν στην Ιταλία, όπου η μεγάλη απεργία του Τορίνο μετατρέπεται σε εργατική εξέγερση που τελικά καταπνίγεται από το στρατό, με 500 νεκρούς.
Στη Ρωσία μετά τις αντιπολεμικές διαδηλώσεις του Απρίλη σχηματίζεται νέα προσωρινή κυβέρνηση με τη συμμετοχή μενσεβίκων και εσέρων. Αλλά η κρίση βαθαίνει γιατί οι εκατόμβες του πολέμου συνεχίζονται, στην ύπαιθρο οι αγρότες εξεγείρονται καταλαμβάνοντας τσιφλίκια, οι αντιπολεμικές εργατικές διαδηλώσεις γίνονται παλλαϊκές, στο στρατό η κατάσταση είναι έκρυθμη. Η κοροϊδία των αριστερών ηγετών στην κυβέρνηση αποκαλύπτεται και το αποτυχημένο πραξικόπημα του στρατηγού Κορνίλοφ κάνει το μπολσεβίκικο σύνθημα «όλη η εξουσία στα σοβιέτ» φανερά επιτακτικό. Στις 25 Οκτώβρη (7 Νοέμβρη με το καινούριο ημερολόγιο) το Σοβιέτ Πετρούπολης καταλαμβάνει τα Χειμερινά Ανάκτορα. Τους επόμενους μήνες η εξέγερση επεκτείνεται σε όλη τη Ρωσία και συντρίβονται οι πρώτες απόπειρες αντεπανάστασης.
Το Πανρωσικό Συνέδριο των Σοβιέτ που ακολουθεί υιοθετεί αμέσως το διάταγμα για την άμεση ειρήνευση και το διάταγμα για τη γη, που εθνικοποιεί όλη τη γη και τη δίνει στους αγρότες με εξισωτική γαιοχρησία, ενώ ταυτόχρονα σχηματίζει την πρώτη σοβιετική κυβέρνηση.
Ειδικά το διάταγμα για την ειρήνη χωρίς προσαρτήσεις και πολεμικές αποζημιώσεις ξεσηκώνει τους λαούς όλων των εμπολέμων ήδη από το Νοέμβρη, ενώ ο σχηματισμός σοβιέτ εξαπλώνεται και σε άλλες χώρες. Τα κρούσματα στασιαστών, οι συνοπτικές δίκες σε στρατοδικεία και οι εκτελέσεις στρατιωτών, ακόμη και ολόκληρων μονάδων, πολλαπλασιάζονται.
1918 Το Γενάρη ξεσπά σοβιετική επανάσταση στη Φινλανδία που έχει μόλις ανεξαρτητοποιηθεί από τη Ρωσία, επανάσταση που καταπνίγεται δυο μήνες μετά με τη συνδρομή του γερμανικού στρατού.
Αρχές Μάρτη υπογράφεται τελικά η χωριστή συνθήκη ειρήνης ανάμεσα στη Ρωσία και τους αντιπάλους της στο Μπρεστ-Λιτόφσκ, ενώ στο τέλος του μήνα ξεκινά η ξένη επέμβαση με την αποβίβαση αγγλικών στρατευμάτων στο βόρειο λιμάνι του Μουρμάνσκ. Θα ακολουθήσουν Γαλλία, ΗΠΑ και Ιαπωνία, ενώ η νικήτρια Αντάντ διατάζει τα γερμανικά στρατεύματα που βρίσκονται σε σοβιετικά εδάφη να μην διαλυθούν για να χτυπήσουν τους μπολσεβίκους. Ήδη το Γενάρη έχει ιδρυθεί ο εργατοαγροτικός Κόκκινος Στρατός. Από την άνοιξη εντείνεται με ξένη βοήθεια η λευκή αντεπανάσταση και τρομοκρατία σε διάφορες περιοχές της χώρας. Τον Αύγουστο γίνεται απόπειρα δολοφονίας κατά του Λένιν.
Το Φλεβάρη αντιπολεμική στάση στον αυστροουγγρικό στόλο πνίγεται στο αίμα. Το Σεπτέμβρη η βουλγαρική κυβέρνηση, τρομοκρατημένη από την εξέγερση των στρατιωτών, υποχρεώνεται σε συνθηκολόγηση με την Αντάντ. Στην Αυστροουγγαρία ο στρατός διαλύεται και πολλοί σηκώνουν τα όπλα εναντίον του στρατού. Η μοναρχία των Αψβούργων καταρρέει. Το Νοέμβρη υπογράφεται ανακωχή ανάμεσα σε όλους τους εμπόλεμους και ο Α΄ Παγκόσμιος Πόλεμος τερματίζεται.
Τις μέρες εκείνες αναπτύσσεται επαναστατική εξέγερση στη Γερμανία με τον ξεσηκωμό εργατών και φαντάρων που συγκροτούν σοβιέτ. Η μοναρχία γκρεμίζεται και ο ηγέτης των σοσιαλδημοκρατών ανακηρύσσει τη Γερμανία λαϊκή δημοκρατία. Αλλά η σοσιαλδημοκρατική ηγεσία έρχεται σε συνεννόηση με το στρατό να μην διαλυθεί ο τελευταίος και να συγκρατηθούν τα πράγματα. Ο κίνδυνος σοσιαλιστικής επανάστασης στη Γερμανία τρομοκρατεί πρόσκαιρα όλο τον καπιταλιστικό κόσμο πολύ περισσότερο από τη ρώσικη επανάσταση ένα χρόνο πριν, που ακόμη πολλοί πιστεύουν ότι θα είναι βραχύβια. Η σοσιαλδημοκρατική κυβέρνηση συντάσσεται με τη Δύση και καταγγέλλει τον μπολσεβικισμό, διακόπτοντας τις διπλωματικές σχέσεις με τη σοβιετική Ρωσία.
1919 Έχοντας την ηγεμονία μέσα στα σοβιέτ και χρησιμοποιώντας το στρατό, η σοσιαλδημοκρατική γερμανική κυβέρνηση καταπνίγει τους επαναστατημένους εργάτες και φαντάρους που καθοδηγούνται από το Κ.Κ. Γερμανίας που έχει συγκροτηθεί μόλις πριν ένα μήνα. Ο Καρλ Λίμπκνεχτ και η Ρόζα Λούξεμπουργκ δολοφονούνται. Ωστόσο η δύναμη των κομμουνιστών συνεχίζει να μεγαλώνει. Το Μάρτη γενική απεργία στο Βερολίνο καταπνίγεται και αυτή στρατιωτικά, και το ίδιο θα συμβεί το Μάη στη Βαυαρία, που έχει ανακηρυχτεί σοβιετική δημοκρατία. Το πρώτο κύμα σοσιαλιστικής επανάστασης στη Γερμανία έχει ηττηθεί.
Το Μάρτη ιδρύεται στη Μόσχα η Κομμουνιστική Διεθνής. Ήδη από το 1918 ιδρύονται το ένα μετά το άλλο κομμουνιστικά κόμματα σε όλο τον κόσμο εμπνευσμένα από το παράδειγμα της Οκτωβριανής Επανάστασης. Το 1919 η σοβιετική εξουσία θα απειληθεί σοβαρά από την κύκλωση από τα λευκά και ξένα στρατεύματα και για κάποιο διάστημα η σοβιετική εξουσία περιορίζεται στα όρια της παλιάς Μοσχοβίας. Μονάχα η παλλαϊκή αυταπάρνηση των εργατών και αγροτών να υπερασπίσουν τις κατακτήσεις της Οκτωβριανής Επανάστασης απέτρεψε την ανατροπή της, καθώς και η αλληλεγγύη του διεθνούς προλεταριάτου. Πολλαπλασιάζονται τα κρούσματα ανταρσίας στα στρατεύματα της ξένης επέμβασης στη Ρωσία και είναι αυτός ο κύριος λόγος που σιγά-σιγά θα αποσυρθούν.
Σε πολλές περιοχές της πρώην Αυστροουγγαρίας που διαλύεται σχηματίζονται μικρές σοβιετικές δημοκρατίες. Τα Μάρτη τα σοβιέτ στην Ουγγαρία ανακηρύσσουν τη χώρα σοβιετική δημοκρατία και καταλαμβάνουν την εξουσία. Ένα μήνα μετά ξεκινά ξένη επέμβαση που με τη βοήθεια των εσωτερικών λευκοφρουρών καταπνίγει την επανάσταση μέχρι τον Αύγουστο και μαζί τη σοβιετική δημοκρατία που είχε συγκροτηθεί τον Ιούνη στη Σλοβακία. Ο φασισμός κάνει την εμφάνισή του με διάφορες μορφές σε όλες τις εξεγερμένες περιοχές της Ευρώπης.
Τον Αύγουστο ξεσπά το κίνημα των εργοστασιακών συμβουλίων στο Τορίνο.
Όλη αυτή την περίοδο οι επαναστατικές φλόγες δεν περιορίζονται μόνο στην Κεντρική, Ανατολική και Νότια Ευρώπη. Εκδηλώνονται αντι-ιαπωνικές εξεγέρσεις στην Κορέα το Μάρτη, και αντι-βρετανικές στην Ινδία και στην Αίγυπτο. Στην Κίνα ξεσπά το αντιιμπεριαλιστικό κίνημα της 4ης Μάη.
1920-1923 Τον Απρίλη πολωνικά στρατεύματα με την ώθηση της Γαλλίας εισβάλλουν στην Ουκρανία: ο τελευταίος μεγάλος κίνδυνος για τη σοβιετική δημοκρατία. Μέχρι το 1921 ο Κόκκινος Στρατός και λαϊκές εξεγέρσεις έχουν αποκαταστήσει τη σοβιετική εξουσία στις περισσότερες περιοχές της πρώην τσαρικής Ρωσίας. Η αντιμπολσεβίκικη εξέγερση στην Κροστάνδη το Φλεβάρη του 1921 δείχνει ότι ο «πολεμικός κομμουνισμός» έχει αρχίσει να εξαντλεί τα όρια αντοχών του λαού.
Το 1921, με σοβιετική βοήθεια, η Μογγολία ανακηρύσσεται λαϊκή δημοκρατία.
Οι αποτυχημένες επαναστατικές εξεγέρσεις το 1921 και 1923 στη Γερμανία και το 1923 σε Βουλγαρία και Πολωνία κλείνουν τον κύκλο των επαναστάσεων που άνοιξε στην Ευρώπη ο πόλεμος. Από ένα μεγάλο διεθνές επαναστατικό κύμα μόνο στη νεοσύστατη Σοβιετική Ένωση κρατήθηκε η κόκκινη εξουσία.
Στο μεταξύ, εκτός από τα όπλα και τη φασιστική βία, ο καπιταλισμός απαντά στο σοβιετικό εγχείρημα με την καθιέρωση του οκτάωρου σε μια σειρά χώρες, την ψήφο στις γυναίκες και άλλα.