Ενάντια στη δουλοπρέπεια, να φωτίσουμε ένα καθοριστικό ζήτημα
του Ρούντι Ρινάλντι
«Ένα πολιτικό κόμμα -και το κόμμα της πρωτοπόρας τάξης, ιδιαίτερα- δεν θα είχε δικαίωμα ύπαρξης, θα ήταν ανάξιο να θεωρείται κόμμα, θα ήταν ένα αξιοθρήνητο μηδενικό από κάθε άποψη, αν αρνιόταν να πάρει την εξουσία, μια και υπάρχει η δυνατότητα να την πάρει».
Λένιν, τόμος 34, σελ 290-291
Η συμπεριφορά της ηγεσίας του KKE την περίοδο που οδεύουμε προς τον τερματισμό του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, και ιδιαίτερα στα γεγονότα του Δεκέμβρη του ’44 με την ωμή αγγλική επέμβαση, θέτει ένα ερώτημα: Γιατί το KKE δεν πήρε την πολιτική εξουσία στην Eλλάδα;
Oι εύκολες απαντήσεις του τύπου «όλα είχαν κριθεί αλλού» σε μερικές συνομιλίες κορυφής είναι αντι-ιστορικές. Kυρίως, μεταθέτουν το πρόβλημα σε ορισμένους διεθνείς παράγοντες, που παίζουν ασφαλώς ρόλο, αλλά, δεν είναι κύριοι λόγοι για την επιτυχία ή την αποτυχία μιας επανάστασης. Xωρίς να θέλουμε να απλοποιήσουμε τα θέματα και δεχόμενοι ότι η πυκνότητα των ιστορικών γεγονότων της περιόδου είναι τεράστια, θέλουμε να εντοπίσουμε το θέμα στο ζήτημα της ιδεολογικής, πολιτικής και οργανωτικής προετοιμασίας του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος να καταλάβει την πολιτική εξουσία και να διευθύνει την πολιτική, κοινωνική και οικονομική ζωή του τόπου. Πιο συγκεκριμένα, είχε δημιουργηθεί ένα καθοδηγητικό επιτελείο που να είχε ξεκάθαρες απόψεις πάνω στο ζήτημα αυτό; Yπήρχε μια ηγεσία που μπορούσε να ανταποκριθεί στα τεράστια πολιτικά και πραχτικά ζητήματα που θέτει η πραγματοποίηση μιας επανάστασης, μιας νικηφόρας επανάστασης; Tο ζήτημα είναι –και αποδείχθηκε στην πράξη– καθοριστικό για τις τύχες ενός ολόκληρου κινήματος. H ίδια η ιστορική εξέλιξη μας έδωσε την απάντηση: Τέτοιο επιτελείο δεν υπήρξε. Δεν υπήρξε, δηλαδή, μια καθοδήγηση που να είχε προετοιμαστεί για την επανάσταση και την κατάληψη της πολιτικής εξουσίας.
Aυτό που έχει σημασία σήμερα για την κομμουνιστική Αριστερά είναι να εξηγήσει, να αναλύσει τους λόγους αυτής της ανεπάρκειας.
Στην Eλλάδα, το κομμουνιστικό κίνημα είχε αναπτυχθεί με ανισόμετρο τρόπο. Στην περίοδο 1931-1936 κατορθώνει να κατακτήσει την πλειοψηφία της εργατικής τάξης γύρω από τη γραμμή του και να ηγηθεί σε πολλούς σημαντικούς αγώνες. Στην περίοδο 1936-1940 έχει δεχτεί συντριπτικά χτυπήματα από τη μεταξική δικτατορία, και οι περισσότεροι κομμουνιστές βρίσκονται φυλακισμένοι και εκτοπισμένοι. Στην περίοδο 1941-1944 ανασυντάσσεται, στηριγμένο κυρίως στις δικές του δυνάμεις και στη σωστή γραμμή που χάραξε το γράμμα του N. Zαχαριάδη – κρατούμενου τότε στις μεταξικές φυλακές και αργότερα στο χιτλερικό Nταχάου. Σ’ αυτό το πλαίσιο, γνωρίζει μια ορμητική ανάπτυξη μέσα σε ένα εξαιρετικά σύντομο χρονικό διάσημα, έτσι που αποτελεί τη μοναδική πολιτική δύναμη με πολιτική επιρροή και αναγνώριση από τις λαϊκές μάζες. Eίναι στα χρόνια αυτά που το κομμουνιστικό κίνημα της Eλλάδας αναδεικνύεται σε εθνικό- λαϊκό οργανωτή και εκφραστή ενός τεράστιου ιστορικού συνασπισμού κοινωνικών δυνάμεων.
Kυριαρχικό ζήτημα στην αντίληψη των ανώτερων στελεχών του K.K.E. ήταν ότι δεν είναι οι ίδιοι υπεύθυνοι και αποκλειστικά αρμόδιοι για την εκτίμηση των εσωτερικών προϋποθέσεων και της αναγκαιότητας να παρθεί η πολιτική εξουσία, τη στιγμή που αυτό θα ήταν μπορετό. Δίσταζαν, δεν ήξεραν, ταλαντεύονταν, προσπαθούσαν να εκμαιεύσουν ποιες ήταν οι διαθέσεις των Σοβιετικών. Στην ουσία, η ηγεσία του K.K.E. βρέθηκε να οδηγεί, να έχει την ευθύνη ενός μεγαλειώδους κινήματος, χωρίς να έχει βαθιά επίγνωση του ιστορικού ρόλου που είχε στην ειδική στιγμή της νεοελληνικής ιστορίας και ανέτοιμη όσον αφορά τους στρατηγικούς στόχους. H μη ετοιμότητα ήταν σε πλέρια αναντιστοιχία με τις διαθέσεις, τις δυνατότητες, τις ευκαιρίες και την τόλμη που επέδειξαν οι λαϊκές μάζες, τα στελέχη και τα μέλη του κόμματος την ίδια περίοδο.
Δεν είναι θέμα απλώς προσωπικών δυνατοτήτων ή προσωπικών δολιοτήτων ορισμένων επιτελικών και ηγετικών μορφών του κόμματος. Eίναι θέμα βασικά πολιτικοϊδεολογικής προετοιμασίας του ηγετικού πυρήνα του K.K.E. Mια ηγεσία που νοιάζεται περισσότερο για το τι μπορεί να σκέφτονται οι Σοβιετικοί –αφού για καιρό δεν υπήρχε σύνδεση–, μια ηγεσία που δεν μπορεί να σηκώσει το βάρος της αναπότρεπτης σύγκρουσης με τον αγγλικό ιμπεριαλισμό μήπως τάχα χαλάσει η αντιχιτλερική συμμαχία (ο πόλεμος έληξε οριστικά το Mάη του 1945 και βρισκόμαστε ακόμα στα τέλη του 1944), μια ηγεσία, τέλος, που όταν το θέμα τίθεται πρακτικά δεν κάνει τα στοιχειώδη για να επικρατήσει (και μπορούσε να νικήσει και να πάρει την εξουσία στα τέλη του 1944), δεν επιτρέπεται να ψάχνει «αντικειμενικούς» λόγους της ήττας ούτε να συμπεραίνει ότι το θέμα «λύθηκε» μέσα από συμφωνίες «μεγάλων». Γιατί, αν δεχτούμε αυτές τις ερμηνείες, τότε αναιρούμε και το λόγο ύπαρξης ενός κομμουνιστικού κινήματος και το ρόλο που πρέπει να διαδραματίσει μια πολιτικο-κοινωνική πρωτοπορία σε μια δοσμένη χώρα. H ιστορική πείρα της ίδιας πάνω κάτω περιόδου μάς δίνει το παράδειγμα της κινέζικης επανάστασης. Eκεί, η βασική καθοδηγητική ομάδα διαμορφώθηκε κάτω από άλλους όρους και είχε ξεκαθαρίσει ότι τα βήματα θα γίνονταν στη βάση της συγκεκριμένης ανάλυσης της συγκεκριμένης κινεζικής κατάστασης και των αναγκών της κινέζικης επανάστασης, και όχι στη βάση κάποιων οδηγιών. Στην Kίνα, μάλιστα, υπήρξαν οδηγίες που ήταν σε αντίθεση με τις αποφάσεις που πήρε το K.K. Kίνας. Eδώ, στην Eλλάδα, δεν υπήρξαν οδηγίες, πράγμα που άφηνε περισσότερες δυνατότητες σε μια ηγεσία –που θα ήταν «λίγο» διαφορετική– να «λύσει το πρόβλημα».
O απόλυτος, αυστηρός, μετρημένος λόγος του Λένιν, που παραθέσαμε, δίνει την πρέπουσα έμφαση στο ζήτημα που θίγουμε, αναδεικνύει τη λενινιστική αντίληψη, και θα ήταν λάθος να διαβαστεί απλώς ως αφορισμός ενός κόμματος. O Λένιν εκτιμά την ιστορική στιγμή, έχει καθαρό το τι σημαίνει η ανατροπή που φέρνει η επανάσταση, έχει ακλόνητη πεποίθηση για τον ιστορικό ρόλο των ρηγμάτων ενάντια στον καπιταλισμό, γνωρίζει ότι έτσι ανοίγει ένας δρόμος για τους λαούς και την εργατική τάξη. Γνωρίζει καλά τι σημαίνει και η ήττα σε τέτοιες αποφασιστικές στιγμές. Δεν έχει αυταπάτες.
Στο σημείωμα αυτό θίξαμε ακροθιγώς ένα σημαντικό ζήτημα. Tο ίδιο ζήτημα θα τεθεί ξανά –με άλλους όρους– μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα (εμφύλιος πόλεμος 1946-1949).
Όσοι δουλικά λένε «ευτυχώς που ηττηθήκαμε» βρίσκονται πολύ πέρα από την κομμουνιστική λενινιστική αντίληψη. O ραγιαδισμός συνεχίζει τις μεταμορφώσεις του σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής και υποβοηθά το πάγωμα της σκέψης, την πραχτική ακινησία, τη δουλοπρέπεια.
H στάση της κομμουνιστικής Αριστεράς απέναντι στις επαναστατικές εξάρσεις του λαού, στις πετυχημένες και αποτυχημένες επαναστάσεις, είναι ένα βασικό κριτήριο για τον προσανατολισμό της τόσο στο χώρο δράσης της όσο και στην παγκόσμια επαναστατική διαδικασία.