Περεστρόικα και “νέα σκέψη” Γκορμπατσόφ:
Η ηθελημένη “πλάνη” της Αριστεράς
Είκοσι χρόνια μετά το ιστορικά “συναρπαστικό” ’89-’91 και τις καταρρεύσεις του υπαρκτού σοσιαλισμού, ο κόσμος γύρω μας είναι ακόμα βεβαρημένος από τα υλικά εκείνης της κατεδάφισης. Ο γκορμπατσοφισμός στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του ’80, η επενέργεια και οι συνέπειές του, άλλαξαν σημαντικά την εικόνα του πολιτικού πλανήτη που ζούμε, τροποποίησαν το συσχετισμό δύναμης σε βάρος των λαών, σηματοδότησαν μια μεγάλη στροφή στις παγκόσμιες εξελίξεις.
Η μετάλλαξη και εθελοντική παραίτηση των ηγεσιών
Το πιο εντυπωσιακό χαρακτηριστικό αυτής της στροφής ήταν ότι δεν προήλθε σαν αποτέλεσμα κάποιου πολέμου, κάποιας σύγκρουσης, μεγάλων κοινωνικών αναταραχών ή κατάπνιξής τους. Ακόμη κι αν χαρακτηρίζεται αντεπανάσταση, δεν είχαμε την κατάπνιξη κάποιας επανάστασης, ούτε καν τη βίαιη αντιπαράθεση μηχανισμών (με την εξαίρεση της Ρουμανίας). Η οριστική παλινόρθωση του καπιταλισμού στο ανατολικό μπλοκ δεν αντιμετώπισε κινητοποιήσεις υπεράσπισης των καθεστώτων αυτών – αντίθετα, όσες έγιναν καταγράφηκαν γενικά από την απέναντι πλευρά. Ζήσαμε έτσι την χωρίς ιστορικό προηγούμενο εσωτερική κατάρρευση μιας υπερδύναμης, την εθελοντική αυτοδιάλυση ενός πολιτικοστρατιωτικού, ιδεολογικού και οικονομικού μπλοκ, και, τέλος, τη μετάλλαξη ή παραίτηση των εκπροσώπων και ηγεσιών του ανατολικού μπλοκ σε κάθε χώρα. Η αναφορά ακόμη και της αντίπαλης πλευράς σε βελούδινες “επαναστάσεις” επιβεβαιώνει ότι το κύριο στοιχείο στις αλλαγές που έγιναν το ’89-’91 ήταν ο εθελοντικός, “εσωτερικός” χαρακτήρας τους – τα καθεστώτα αυτά δεν κατέρρευσαν δηλαδή από τις όποιες κινητοποιήσεις, κάποια ξένη ανάμιξη κ.λπ. Μα δεν συνέβη μόνο αυτό. Μαζί με τη μετάλλαξη και την “εθελοντική παραίτηση” των καθεστώτων του υπαρκτού σοσιαλισμού είχαμε επίσης την εθελοντική (δηλαδή όχι σαν αποτέλεσμα βίας) παραίτηση, αποστράτευση, απογοήτευση, υποχώρηση ή και δεξιά μετάλλαξη ενός μεγάλου τμήματος της Αριστεράς σε όλο τον υπόλοιπο κόσμο, πολύ πέρα από τα σύνορα της ανατολικής Ευρώπης.
Στροφή στις παγκόσμιες εξελίξεις και αλλαγή συσχετισμού
Οι εξελίξεις αυτές έδωσαν μια αναπάντεχη αβάντα στο δυτικό καπιταλισμό. Πρώτα απ’ όλα ο καπιταλισμός κατήγαγε μια ιδεολογική νίκη, χωρίς καν να δώσει μάχη. Ακόμη και για τους πιο αισιόδοξους των δυτικών “θινκ τανκ” το 1985, ήταν πέρα από κάθε φαντασία το ιδεολογικό πλεονέκτημα που θα αποκτούσε ο καπιταλισμός λίγα χρόνια αργότερα. Είκοσι χρόνια μετά, σήμερα, και παρά το ξέφτισμα του ίδιου του καπιταλισμού, εκείνη η ιδεολογική νίκη εξακολουθεί να επενεργεί.
Δεύτερον, ο δυτικός καπιταλισμός είχε ένα μεγάλο οικονομικό όφελος. Υπήρξε μια μεγάλης κλίμακας μετακύλιση της παγκόσμιας κρίσης στον πρώην υπαρκτό σοσιαλισμό, με την χωρίς προηγούμενο καταστροφή και απαξίωση παραγωγικών μέσων και ανθρώπινου δυναμικού σε μια τεράστια περιοχή του πλανήτη, προκειμένου να… πάρουν μπρος ο εκεί ιδιωτικός καπιταλισμός και οι ξένες επενδύσεις. Εδώ ας σημειωθεί ότι, μέχρι τότε, το σύστημα σε αυτή την περιοχή του πλανήτη δεν ήταν δυτικός καπιταλισμός – παρόλο που ευσταθούσαν πολλές κριτικές οι οποίες το προσομοίωναν με τον καπιταλισμό. Και σίγουρα μέχρι το ’85 η εφαρμοζόμενη πολιτική δεν ήταν ο νεοφιλελευθερισμός. Έτσι, η πλήρης προσχώρηση του ανατολικού μπλοκ στον πιο άγριο καπιταλισμό και νεοφιλελευθερισμό έδωσε στο δυτικό καπιταλισμό περιθώρια κινήσεων στο εσωτερικό του που δεν είχε πριν. Σε συνδυασμό με την ιδεολογική νίκη, επέτρεψαν μια γενίκευση του ριγκανισμού και του θατσερισμού, και την ένταση των δογμάτων της παγκοσμιοποίησης σε πλανητική κλίμακα. Επιταχύνθηκε έτσι η νεοφιλελεύθερη παγκοσμιοποίηση, επιταχύνθηκε το εγχείρημα της Ε.Ε. ο νεοφιλελευθερισμός της κ.λπ. Όλα αυτά συνιστούσαν μια ανέλπιστη οικονομική ανάσα για τον καπιταλισμό που βρισκόταν ήδη σε κρίση, και του πρόσφεραν την παράταση των δικών του αδιεξόδων – τα οποία εκδηλώθηκαν με επίταση είκοσι χρόνια αργότερα, σήμερα.
Τρίτον, η “αυτοκτονία” της σοβιετικής υπερδύναμης μεγάλωσε αντικειμενικά το γεωπολιτικό πλεονέκτημα της άλλης υπερδύναμης, των ΗΠΑ, και τη δυνατότητά της να το χρησιμοποιεί για την προώθηση της ιμπεριαλιστικής και νεοφιλελεύθερης ατζέντας.
Τέλος, τροποποιήθηκε ειδικότερα ο πολιτικός συσχετισμός σε πολλές περιοχές και χώρες (ιδιαίτερα στον ευρωπαϊκό χώρο), με την υποχώρηση, συρρίκνωση ή περιθωριοποίηση της πολιτικής Αριστεράς.
Η Νέα Τάξη Πραγμάτων
Ο Τζορτζ Μπους ο πρεσβύτερος, πριν ακόμη καταρρεύσει η Σοβιετική Ένωση, έχοντας κατατροπώσει τον Σαντάμ στον πρώτο πόλεμο του Κόλπου με την κάλυψη του ΟΗΕ (τον οποίο υπερψήφισε και η Σοβιετική Ένωση), έλεγε στις 6 Μάρτη του ’91 στο αμερικανικό Κογκρέσο: “Μέχρι σήμερα, ο κόσμος που γνωρίζαμε ήταν ένας κόσμος διαιρεμένος, ένας κόσμος με συρματόπλεγμα και τείχη από μπετόν, με συγκρούσεις και ψυχρό πόλεμο. Τώρα μπορούμε να δούμε έναν νέο κόσμο να αναδύεται. Έναν κόσμο όπου υπάρχει η πραγματική προοπτική μιας Νέας Τάξης Πραγμάτων…”.
Η νεοφιλελεύθερη και ιμπεριαλιστική Νέα Τάξη Πραγμάτων που διακηρύχθηκε το 1991 και επαυξήθηκε μετά το 2001 και τον “πόλεμο κατά της τρομοκρατίας” δεν ήταν ένα πυροτέχνημα του τότε προέδρου των ΗΠΑ. Ο δρόμος της Νέας Τάξης Πραγμάτων του Μπους στρώθηκε από τη Νέα Σκέψη του Γκορμπατσόφ. Όριζε την εποχή του καπιταλισμού που ξαναπαγκοσμιοποιήθηκε μετά από μια μεγάλη περίοδο “διάσπασης” του κόσμου, που είχε ξεκινήσει από την επάρατη Οκτωβριανή Επανάσταση. Έτσι, το Μάη του ’89, πριν ακόμη καταρρεύσει η ανατολική Ευρώπη, ο γνωστός Ζ. Μπρζεζίνσκι (σύμβουλος του Μπους) έλεγε ότι “βρισκόμαστε κυριολεκτικά στην πρώτη φάση αυτού που μπορούμε να αποκαλέσουμε μετακομμουνιστική εποχή”.
Μπορεί λοιπόν η κατάρρευση της υπερδύναμης και όλου του ανατολικού μπλοκ να ήταν κάτι που ούτε οι δυτικοί περίμεναν ότι θα γινόταν τόσο γρήγορα και τόσο “απλά” – αλλά στην εκτίμηση του βασικού χαρακτήρα, της κατεύθυνσης των εξελίξεων στην ΕΣΣΔ και την ανατολική Ευρώπη, δεν είχαν πέσει έξω! Άλλοι ήταν αυτοί που ξεγελάστηκαν ή έκαναν ότι γελάστηκαν, υποστηρίζοντας τότε διάφορα απίθανα πράγματα…
Περεστρόικα και Νέα Σκέψη
Δεν χρειάζεται να είναι κανείς μαρξιστής για να γνωρίζει ότι στην πολιτική μετράνε περισσότερο οι πράξεις παρά οι διακηρύξεις. Η κατεύθυνση του “προγράμματος” Γκορμπατσόφ στο επίπεδο του τι προωθούσε πραγματικά, ανεξάρτητα από τις διακηρύξεις του, ήταν παραπάνω από ξεκάθαρη. Οποιαδήποτε άλλη εκτίμηση πάνω σ’ αυτό είναι εκ του πονηρού.
Στο πεδίο της σοβιετικής οικονομίας, η περεστρόικα (“ανασυγκρότηση”), διακηρύσσοντας τη… σοσιαλιστική ανανέωση και την επιστροφή στην περίοδο της ΝΕΠ του Λένιν, προωθούσε εξαρχής την πλήρη αποκατάσταση των λειτουργιών της αγοράς, αντιγράφοντας με θαυμασμό τα καπιταλιστικά “γιατρικά” για την οικονομική κρίση – μέσα στην οποία ήταν πλέον βουτηγμένος όλος ο υπαρκτός σοσιαλισμός. Αυτό που δεν ήταν εξαρχής δεδομένο στο προπαρασκευαστικό δίχρονο ’85-’87 ήταν η σφαίρα λειτουργίας της καθαρά ατομικής ιδιοκτησίας και του ιδιωτικού κεφαλαίου, καθώς και του ξένου κεφαλαίου. Στο θέμα αυτό υπήρχαν εσωτερικές διαφωνίες, οι οποίες όμως μέχρι το 1988 είχαν “ξεκαθαρίσει”, ανοίγοντας τον ασκό του Αιόλου.
Ο απώτερος στόχος ήταν η πλήρης επανένταξη της σοβιετικής οικονομίας και, όσο είναι δυνατό, όλου του ανατολικού μπλοκ στην ενιαία παγκόσμια (καπιταλιστική) αγορά, δηλαδή η οριστική παλινόρθωση του καπιταλισμού, με ή χωρίς κάποιας μορφής “σοσιαλισμό”, π.χ. τύπου Κίνας. Οι παράλληλες διακηρύξεις περί εκδημοκρατισμού και διαφάνειας (γκλάσνοστ) προωθούσαν στην πράξη μια προσομοίωση με το δυτικό σύστημα “δημοκρατίας” (εδώ είναι και η βασική διαφορά με το κινέζικο μοντέλο). Αυτή η “δημοκρατία” από ένα σημείο και μετά έγινε το όχημα αντικατάστασης του πρώην μονοπωλίου του ΚΚΣΕ από το μονοπώλιο της αναδυόμενης ολιγαρχίας του πλούτου, του εθνικισμού και της μαφίας. Αποσιωπάται ότι από την άποψη της δημοκρατίας, των δικαιωμάτων και της εκπροσώπησης των λαών σε πολλές χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ, και ειδικά της πρώην ΕΣΣΔ, τα πράγματα σήμερα είναι χειρότερα από πριν.
Πίσω από τις διακηρύξεις περί ειρήνης και αφοπλισμού, γενικός στόχος του γκορμπατσοφισμού ήταν ο εδώ και τώρα τερματισμός του Ψυχρού Πολέμου και της ιδεολογικοπολιτικής αντιπαράθεσης με τη Δύση, το οριστικό κλείσιμο του ρήγματος που άνοιξε η Οκτωβριανή Επανάσταση – με ό,τι σήμαινε αυτό. Η Νέα Σκέψη δεν άφηνε περιθώρια παρερμηνείας. Σε ομιλία του στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ το Δεκέμβρη του ’88, η οποία θεωρήθηκε “σταθμός”, ο Γκορμπατσόφ έλεγε χαρακτηριστικά: “Έχουμε εισέλθει σε μια εποχή όπου η πρόοδος θα βασίζεται στα συμφέροντα όλης της ανθρωπότητας… Στην αντίθετη περίπτωση δεν θα είμαστε ικανοί να λύσουμε ούτε ένα διεθνές πρόβλημα, να προστατέψουμε το περιβάλλον, να ξεπεράσουμε την υπανάπτυξη, να βάλουμε ένα τέλος στην πείνα, τις ασθένειες, τον αναλφαβητισμό και άλλα μαζικά δεινά”.
Σήμερα δηλαδή, που το όνειρο του Γκορμπατσόφ έγινε πραγματικότητα, εκτός που… “λύθηκαν” όλα τα άλλα διεθνώς, το πιο τραγικό είναι ότι η υπανάπτυξη, η πείνα, οι ασθένειες “και άλλα μαζικά δεινά” κυριολεκτικά εκτοξεύτηκαν στην ίδια τη χώρα του Γκορμπατσόφ…
Το ιδιαίτερο σχέδιο που επεφύλασσε η Νέα Σκέψη για την ανατολική Ευρώπη (τότε το ονόμαζαν “Ευρώπη κοινό σπίτι των λαών από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια”), το πλησίασμά τους προς την ΕΟΚ που προγραμμάτιζε την οικονομική της ενοποίηση του 1992 (Μάαστριχτ), ώστε να πλησιάσει έτσι και η ίδια η ΕΣΣΔ, αποδείχτηκε υπερφίαλο. Το μεγαλύτερο μέρος του ανώτατου απαράτ και του οικονομικού κατεστημένου των ανατολικοευρωπαϊκών χωρών προτίμησε κατά περίπτωση τη μετάλλαξη ή παράδοση κατά μόνας στη Δυτική Ευρώπη, στην οποία ήταν υπερχρεωμένο. Ενώ είχε ήδη ξεκινήσει στην ΕΣΣΔ το εθνικιστικό γαϊτανάκι της διάλυσης, με το οποίο επίσης “έπαιξε” ο μέγας μαθητευόμενος μάγος Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και η παρέα του στο ΚΚΣΕ.
Σχεδόν σε όλες τις χώρες του πρώην υπαρκτού ήταν οι ίδιες οι κομματικές ελίτ ή τμήματά τους που στελέχωσαν τις νέες πολιτικές και οικονομικές ελίτ, νόμιμες και μαφιόζικες. Ήταν οι ίδιες που μεταλλάχθηκαν εν μια νυκτί σε σοσιαλδημοκράτες, δεξιούς, ακροδεξιούς, εθνικιστές, φιλοαμερικανούς, “εξαπανέκαθεν” μουσουλμάνους κ.λπ.! Οπότε, καλά το “βελούδινη” – αλλά για ποια “επανάσταση” και για ποια “κατάρρευση” (πλην εξαιρέσεων) μιλούν; Περισσότερο ταιριάζουν οι όροι “ιδιοποίηση” και “ξεπούλημα”.
Ο καπιταλισμός κατήγαγε ιδεολογική νίκη εναντίον του σοσιαλισμού επειδή οι ιθύνοντες του δεύτερου (για την ακρίβεια ένα τμήμα τους), αφού κατάντησαν όπως κατάντησαν το σοσιαλισμό σε “υπαρκτό”, αποφάσισαν να το γυρίσουν σε πούρο καπιταλισμό για να “τρώνε” καλύτερα. Κι αυτό ονομάζεται νίκη του καπιταλισμού…
Η Αριστερά και ο Γκορμπατσόφ
Αν συγκριθεί η εκτίμηση του Μπρζεζίνσκι, που αναφέρθηκε προηγουμένως, με το τι υποστήριζε την ίδια περίοδο για την περεστρόικα ένα μεγάλο τμήμα της Αριστεράς, τα συμπεράσματα είναι απογοητευτικά. Είναι σχεδόν απίστευτα για το νεότερο κόσμο, που δεν έζησε τα γεγονότα τότε και δεν είχε την… τύχη να υποστεί διάφορες κωμικές “αναλύσεις”. Αλλά, πέραν της περεστρόικα, υπήρχε την περίοδο εκείνη μια γενικότερη αστοχία εκτιμήσεων και προσανατολισμού για το πού πάνε τα πράγματα συνολικά, για το τι σήμαινε η Νέα Τάξη Πραγμάτων που ανήγγειλε ο Μπους, κ.λπ.
Όλα χωρίς εξαίρεση τα φιλοσοβιετικά κόμματα χαιρέτισαν τη σκέψη Γκορμπατσόφ αφού, ιδιαίτερα στην Ευρώπη, ανοίγονταν και σε αυτά νέες ευκαιρίες στο αστικό πολιτικό παιχνίδι. Έτσι, η “ιδεολογία” θα ακολουθούσε τις ανάγκες της πολιτικής, και οι “αναλύσεις”-προσπάθειες να αποδειχθεί ότι η περεστρόικα συνιστά… ανανέωση του σοσιαλισμού διατηρούν μέχρι σήμερα την κωμικότητά τους. Συνέχισαν να ακολουθούν τον Γκορμπατσόφ και μετά το ’89, και ανέκρουσαν πρύμνα μόνο μετά τη διάλυση της ΕΣΣΔ το ’91 – μια ακόμη απόδειξη ότι, πέρα από την όποια αυταπάτη, οραματίζονταν μια αναβαθμισμένη, καθωσπρέπει Αριστερά σε έναν καθωσπρέπει αστικό κόσμο, με μια καθωσπρέπει υπερδύναμη για στήριξη.
Από την άλλη, ο πάλαι ποτέ ευρωκομμουνισμός, με… 100% επιτυχία στις μέχρι τότε επιλογές του (Τσαουσέσκου, Κιμ Ιλ Σουνγκ, ολίγον Ντενγκ κ.ά.), τα πόνταρε τώρα όλα στο “σίγουρο χαρτί Γκορμπατσόφ”. Και ακολούθησε αποφασιστικά την επιλογή του μέχρι τέλους, δηλαδή ως και τη “δημοκρατία” Γέλτσιν. Το ότι δεν εισήλθαμε τελικά σε ένα κόσμο περισσότερης ειρήνης, περισσότερης δημοκρατίας, περισσότερης ευημερίας, δεν φαίνεται να τους πολυαπασχόλησε αυτοκριτικά. Ο γκορμπατσοφισμός είχε λειτουργήσει συνειδητά σαν όχημα αποκομμουνιστικοποίησης γι’ αυτό το χώρο, όπως και για πολλούς άλλους.
Ούτε ο τροτσκισμός, συνεπής με το παρελθόν του, αντιμετώπισε αρνητικά τον γκορμπατσοφισμό, αφού “δικαιωνόταν” από το αντισταλινικό μένος του Γκορμπατσόφ. Τμήματά του διεθνώς διείδαν στην περεστρόικα ευκαιρίες για την “πολιτική επανάσταση” που οραματιζόταν ο Τρότσκι, και ορισμένοι έφτασαν να υποστηρίζουν το μετέπειτα νεοτσαρικό Γέλτσιν, ενώ περίπου όλοι μαζί διέγνωσαν το ’89-’91 μια ριζοσπαστικοποίηση των μαζών και κίνηση προς τα αριστερά στις χώρες αυτές!
Ο χώρος του μαοϊκού ρεύματος κράτησε, με ελάχιστες εξαιρέσεις, μια αρνητική στάση απέναντι στον γκορμπατσοφισμό. Αλλά κυριάρχησε και εδώ η αυταρέσκεια της “κατάρρευσης των ρεβιζιονιστικών καθεστώτων” σαν κάτι γενικά θετικό, εκφράζοντας μια υποτίμηση της αντιδραστικής στροφής που συντελούνταν.
Η προϋπάρχουσα αστοχία
Η Αριστερά που διαβάζει λάθος τις εξελίξεις στις ανατολικές χώρες είναι η Αριστερά που διαβάζει λάθος συνολικά τις εξελίξεις στο τελευταίο τέταρτο του προηγούμενου αιώνα, που στάθηκε ανίκανη να αντισταθεί στην επίθεση που εξαπολύθηκε ενάντια στον κόσμο της εργασίας και τους λαούς. Κι όμως, υπήρξαν αντιστάσεις στα πρώτα βήματα κιόλας του νεοφιλελευθερισμού παγκοσμίως – π.χ. οι ανθρακωρύχοι στη Βρετανία, η ΕΑΣ στη χώρα μας κ.λπ.
Πολύ παλιότερα, μπροστά στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο και την αλληλοσφαγή, το μεγαλύτερο μέρος της Αριστεράς στην Ευρώπη επίσης κράτησε μια ολέθρια, σοβινιστική στάση. Ωστόσο, δόθηκε τότε μια απάντηση από μια μειοψηφία στο εσωτερικό μιας μόνο χώρας, τους μπολσεβίκους – που, εφόσον στο τέλος κιόλας του πολέμου αποτελούσαν ένα διεθνές κύμα, σημαίνει ότι έδωσαν πράγματι μια ορισμένη απάντηση. Όταν αργότερα γιγαντώθηκε το πρόβλημα του φασισμού, πάλι προσπαθήθηκε να δοθεί μια απάντηση. Ακόμη κι αν τα λαϊκά μέτωπα ηττήθηκαν και δεν απέτρεψαν το φασισμό και τον πόλεμο, δόθηκε μια ενιαία μάχη, που συνέβαλε στην τελική έκβαση του αντιφασιστικού πολέμου.
Ποια ήταν η απάντηση ή μάχη που δόθηκε από την Αριστερά απέναντι στον καπιταλισμό και τον ιμπεριαλισμό που αναδιαρθρώνονται εδώ και τριάντα χρόνια ενάντια σε κάθε είδους κεκτημένα των εργαζόμενων και των λαών; Υπήρξε τέτοια μάχη, κι ας χάθηκε; Υπήρξε προσπάθεια οργανωμένης, ενιαίας απάντησης, κι ας αστόχησε; Η αφασία είναι ένας μάλλον επιεικής όρος για να περιγραφεί αυτό που υπήρξε τούτη τη φορά. Κι όμως, η αφασία, η αστοχία, η καθυστέρηση δεν έπαψε να υπάρχει ούτε μετά τις καταρρεύσεις και διαψεύσεις του ’89-’91. Για παράδειγμα, η διεθνής αντίσταση στην παγκοσμιοποίηση ξεκινά κυρίως μετά το Σιάτλ το 1999, και δεν είναι η Αριστερά που πρωτοστατεί αρχικά.
Μέχρι τότε η “αλληλεξάρτηση” του Γκορμπατσόφ κυριαρχεί ακόμη ιδεολογικά, και κάθε κριτική στην παγκοσμιοποίηση είναι ύποπτη… εθνικού απομονωτισμού – ή, κατά μια άλλη εκδοχή, απλώς “δεν υπάρχει παγκοσμιοποίηση”! Ακόμη και σήμερα η στάση της Αριστεράς απέναντι π.χ. στην Ευρωπαϊκή Ένωση (οργανώτρια του πανευρωπαϊκού νεοφιλελευθερισμού) είναι ένα “καυτό” ζήτημα. Άλλο παράδειγμα, η στάση που κράτησε μεγάλο μέρος της ευρωπαϊκής Αριστεράς (και όχι μόνο) στους βομβαρδισμούς της Γιουγκοσλαβίας – μνημείο πολιτικού στραβισμού! Για να μην πάμε μακριά: πότε υπήρξε συνολικό σχέδιο αντιπαράθεσης με το νεοφιλελευθερισμό, με τις ιδιωτικοποιήσεις κ.λπ. στη χώρα μας; Και διεθνώς και ελλαδικά είναι σχετικά πρόσφατα που ξεκινά αυτή η “συζήτηση”, που ψηλαφίζεται η απάντηση, αφού ήδη διαμορφώθηκαν δυσμενέστεροι πολιτικοί και ιδεολογικοί όροι.
Όταν το ’85 αναδύεται ο γκορμπατσοφισμός στην ΕΣΣΔ, ένα μεγάλο μέρος της Αριστεράς είναι δεκτικό στα ιδεολογήματα που συνδέονται με αυτόν (αλληλεξάρτηση, διεθνοποίηση, οικουμενικότητα των προβλημάτων, ανταποδοτικότητα, επιχειρηματικότητα, “αντικρατισμός” και αγορά, επιστημοτεχνική επανάσταση –ενιαία, τάχα, σε Ανατολή και Δύση–, τεχνοκρατισμός κ.λπ.), ενώ συνδέονται και με το νεοφιλελευθερισμό. Η Αριστερά, αντί να καλύψει το χαμένο πολιτικό και ιδεολογικό έδαφος απέναντι στον επιτιθέμενο νεοφιλελευθερισμό και τον καπιταλισμό, έκανε ένα άλμα ακόμη δεξιότερα, καβάλα στ’ άλογο του γκορμπατσοφισμού. Καλλιέργησε τεράστιες αυταπάτες στον κόσμο, ότι τον καπιταλισμό μπορεί να μην τον νίκησε, αλλά “τώρα που τα βρίσκουν οι μεγάλοι σε Ανατολή και Δύση μπορεί τα πράγματα κι εδώ να γίνουν πιο ανθρώπινα” (καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο). Και άρα η ίδια η Αριστερά να περνά καλύτερα, πιο “εύκολα”. Στη χώρα μας, μάλιστα, τα μυαλά πήραν πολύ αέρα και εκφράστηκε το ελληνικό δαιμόνιο…
Αλλά πριν απ’ αυτά τα “απίστευτα” έχει συντελεστεί κάτι άλλο. Όταν ο παγκόσμιος καπιταλισμός εισέρχεται στη φάση της κρίσης και αναδιάρθρωσης, από τη δεκαετία του ’70, ο υπαρκτός σοσιαλισμός βρίσκεται επίσης βουτηγμένος στην ίδια οικονομική κρίση, αφού είχε αντιγράψει σε πολλά τον καπιταλισμό, και ήδη προσεγγίζει τον “αντίπαλο”. Ένα μεγάλο τμήμα της κομμουνιστικής Αριστεράς διεθνώς ακολουθεί αυτή την προσέγγιση. Και εκείνη ακριβώς την περίοδο έχει υποχωρήσει σημαντικά και γνωρίζει ήττες η υπόλοιπη, η πιο “ανήσυχη” κομμουνιστική Αριστερά και οι επαναστατικές θύελλες των δεκαετιών ’60-’70. Ήττες που δεν συντελέστηκαν χωρίς να βάλει το χέρι της η Αριστερά εκείνη που λίγα χρόνια μετά εξαπέλυε την περεστρόικα, ή συντασσόταν με αυτήν.
Τα “απίστευτα” που ζήσαμε στην Ελλάδα το ’89-’91 αποτελούσαν φυσιολογική εξέλιξη…
