Γεγονότα σταθμοί
1985: Ο Μιχαήλ Γκορμπατσόφ εκλέγεται νέος γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος Σοβιετικής Ένωσης (ΚΚΣΕ).
1986: Τρομακτικό πυρηνικό ατύχημα στο Τσέρνομπιλ εκθέτει τη σοβιετική εξουσία, τόσο ως προς τον τρόπο λειτουργίας της, όσο και ως προς το πώς διαχειρίστηκε το ατύχημα.
Ο Γκορμπατσόφ διακηρύσσει την πολιτική της περεστρόικα και της γκλάσνοστ (“ανασυγκρότηση και διαφάνεια”) για το εσωτερικό της ΕΣΣΔ, και λίγο αργότερα τη Νέα Σκέψη στην εξωτερική πολιτική και τις σχέσεις με τη Δύση.
Στο Ρέικιαβικ της Ισλανδίας ο Γκορμπατσόφ και ο αμερικανός πρόεδρος Ρίγκαν φτάνουν σε συμφωνία περιορισμού των πυρηνικών μέσου βεληνεκούς.
1987: Ο Γκορμπατσόφ εξαγγέλλει τον εκδημοκρατισμό, με την εισαγωγή της δυνατότητας πολλών υποψηφίων στις εκλογές στα σοβιέτ και στο κόμμα. Θα επιτραπεί σταδιακά η άτυπη λειτουργία κομμάτων από όσους επιδιώκουν μια ταχύτερη μετάβαση στον καπιταλισμό και εθνικιστές.
Η ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΣΕ υιοθετεί το οικονομικό πρόγραμμα της περεστρόικα, με βάση το οποίο περιορίζεται δραστικά η όποια κρατική σχεδιοποίηση υπήρχε και η σοβιετική οικονομία πρέπει πλέον να λειτουργήσει σταδιακά σε συνθήκες περίπου ελεύθερης αγοράς. Επιτρέπονται οι πρώτες άμεσες επενδύσεις ξένου κεφαλαίου, και ένα χρόνο αργότερα η ατομική ιδιοκτησία.
1988: Ξεκινούν εθνικιστικές εχθροπραξίες μεταξύ Αρμενίας και Αζερμπαϊτζάν.
Ο Ούγγρος Γιάνος Κάνταρ είναι ο πρώτος της παλιάς φρουράς του υπαρκτού σοσιαλισμού που αντικαθίσταται από “γκορμπατσοφικό”.
Το Ανώτατο Σοβιέτ της Εσθονίας αναγνωρίζει το εθνικιστικό “Λαϊκό Κίνημα”, πρώτη επίσημη αναγνώριση πολιτικής οργάνωσης πέρα από το ΚΚΣΕ. Ξεκινούν εθνικιστικές αντισοβιετικές διαδηλώσεις σε όλη τη Βαλτική..
Στην Αγκόλα φτάνουν σε συμφωνία αμοιβαίας αποχώρησης Κουβανών και Νοτιοαφρικανών. Στα επόμενα 1-2 χρόνια θα ακολουθήσουν η αποχώρηση των Σοβιετικών από το Αφγανιστάν, η έναρξη της αποχώρησης από την ανατολική Ευρώπη και η διακοπή της “βοήθειας” προς το καθεστώς του Μεγκίστου στην Αιθιοπία, τη Ν. Υεμένη, την Κούβα, τη Νικαράγουα και ορισμένα κινήματα, καθώς και η διάλυση του Συμφώνου της Βαρσοβίας.
Ξεκινούν οι διαπραγματεύσεις της “παράνομης” Αλληλεγγύης με το πολωνικό κόμμα για μοίρασμα της εξουσίας υπό την υψηλή επίβλεψη ΗΠΑ-ΕΣΣΔ.
1989: Σε επίσκεψή του στην Κίνα ο Γκορμπατσόφ γίνεται πόλος έλξης των “μεταρρυθμιστών”. Λίγο μετά λαμβάνει χώρα η εξέγερση και καταστολή της Τιεν Αν Μεν. Από τον Ιούνη ξεκινά το γαϊτανάκι των ανατροπών στην ανατολική Ευρώπη. Συντριπτική εκλογική νίκη της Αλληλεγγύης στην Πολωνία και συγκυβέρνηση με τον στρατηγό Γιαρουζέλσκι. Αυτόβουλη μετάλλαξη στην Ουγγαρία. Παλατιανή εκπαραθύρωση Ζίβκοφ στη Βουλγαρία με τη συνδρομή της σοβιετικής πρεσβείας. Μαζικές διαδηλώσεις και κύματα “εκδρομέων” προς τη Δύση από Α. Γερμανία και Τσεχοσλοβακία οδηγούν σε ανατροπές στην ηγεσία, άνοιγμα των συνόρων και πολυκομματικές εκλογές τον επόμενο χρόνο. Πραξικόπημα μυστικών υπηρεσιών και στρατού με τη βοήθεια της KGB στη Ρουμανία ανατρέπει και εκτελεί συνοπτικά τον Τσαουσέσκου και τη γυναίκα του.
Η ιστορική συνάντηση Γκορμπατσόφ-Μπους στη Μάλτα επικυρώνει το πέρασμα στον μετακομμουνιστικό κόσμο.
1990: Το Ανώτατο Σοβιέτ προχωρά με συνταγματική μεταρρύθμιση που επιτρέπει στον Γκορμπατσόφ να παραμερίσει προληπτικά το ΚΚΣΕ. Προηγουμένως έχει καταργηθεί ο θεσμικά κατοχυρωμένος καθηγητικός ρόλος του ΚΚΣΕ.
Τον Ιούλη γίνεται το τελευταίο συνέδριο του ΚΚΣΕ, που επανεκλέγει τον Γκορμπατσόφ. Η νέα ηγεσία θα προετοιμάσει τη συνθήκη που προβλέπει την αντικατάσταση της Ένωσης Σοβιετικών Σοσιαλιστικών Δημοκρατιών από μια νέα “Ένωση Ανεξάρτητων Κρατών”.
1991: Τον Αύγουστο, την προηγουμένη του δημοψηφίσματος για τη νέα συνθήκη, μέλη του Πολιτικού Γραφείου του ΚΚΣΕ, της KGB, του στρατού, καθώς και ο αντιπρόεδρος της ΕΣΣΔ προχωρούν σε πραξικόπημα που καταρρέει σε λίγες μέρες. Πρακτικά όλες οι δημοκρατίες κηρύσσουν την ανεξαρτησία τους και το Δεκέμβρη η ΕΣΣΔ παύει και τυπικά να υφίσταται.
Στις περισσότερες χώρες της πρώην ΕΣΣΔ, όπως και στην ανατολική Ευρώπη, εφαρμόζονται “θεραπείες-σοκ” μετάβασης στον καπιταλισμό και αποικιοποίησης.
