Σύντομη αναφορά στον ηγέτη που άλλαξε την Αμερική
[μέρος 1ο]
Στο ρουθούνι του ιμπεριαλισμού
Επισημάναμε από την αρχή πως πέρα από οτιδήποτε άλλο η σημασία της κουβανέζικης επανάστασης είναι πολύ μεγάλη για όλο τον κόσμο, αλλά πολύ περισσότερο για τη Λατινική Αμερική. Από την πρώτη παρουσία του Τσε –υπουργού Εξωτερικών τότε της Κούβας– στον ΟΗΕ, η Κούβα αποτελεί "καρφί στο μάτι" του αμερικάνικου ιμπεριαλισμού. Πρώτον, γιατί με την ύπαρξή της και μόνο δίνει το παράδειγμα της επανάστασης και της νίκης και μάλιστα δίπλα στην υπερδύναμη, τον διεθνή χωροφύλακα ο οποίος επεμβαίνει σε όλο τον κόσμο για την κατάπνιξη των κινημάτων. Άσχετα με την πολιτική του Κάστρο από ένα σημείο και ύστερα –μια πολιτική πλήρως ευθυγραμμισμένη με την πολιτική της σοβιετικής υπερδύναμης στον ανταγωνισμό της με τις ΗΠΑ– αυτό το ζωντανό παράδειγμα λειτούργησε και λειτουργεί για τους λαούς της Αμερικής. Βεβαίως η συμπόρευση με την πολιτική της ΕΣΣΔ από ένα σημείο και μετά οδήγησε σε εγκατάλειψη κινημάτων –εκτός από αυτά που είχαν σχέσεις με τους σοβιετικούς– και σε ένα ρόλο περισσότερο συμβολικό, παρά πραγματικό. Πολιτικά όμως η παρουσία της Κούβας, η αντοχή της στις πιέσεις και τα προβλήματα τα οποία της δημιουργούσε ο αμερικάνικος ιμπεριαλισμός έπαιξε ρόλο για τα κινήματα και τους λαούς.
Δεν είναι τυχαίο εξάλλου πως η αντοχή της Κούβας, και του Κάστρο, είναι το στοιχείο που θυμήθηκαν όλοι σχεδόν όσοι μίλησαν για τον ηγέτη που αποχώρησε. Γιατί, για τον κόσμο και ιδιαίτερα για τους λαούς της περιοχής, η αντοχή αυτή είναι που μετράει. Υπάρχουν άνθρωποι οι οποίοι δεν γνωρίζουν την ιστορία της Κούβας. Δεν ξέρουν τι σημαίνει μονοκαλλιέργεια και ποια είναι τα αποτελέσματά της. Αγνοούν τις προόδους που έκανε η Κούβα μετά την επανάσταση – άσχετα με τα πισωγυρίσματα. Οι πάντες όμως γνωρίζουν πως αυτό το νησί και αυτός ο ηγέτης επί 50 χρόνια βρίσκονται 100 μίλια από τις ΗΠΑ και υπάρχουν, παρά τις λυσσασμένες προσπάθειες να τους σβήσουν από το χάρτη. Παρά τα εμπάργκο, τις πιέσεις, τις προκλήσεις, τις δολοφονικές απόπειρες… Αυτό και μόνο δείχνει την πολιτική σημασία της Κούβας. Και αποδεικνύει για άλλη μια φορά πως η πραγματικότητα είναι πολύ πιο πλούσια από τη θεωρία (ιδιαίτερα αν η τελευταία έχει πιάσει αράχνες από την κλεισούρα και την ακινησία).
Ένας πολιτικός ηγέτης με ακτινοβολία
Χωρίς αμφιβολία ο Κάστρο σαν προσωπικότητα έβαλε το σημάδι του στον 20ό αιώνα. Το γεγονός ότι πολιτικοί από διαφορετικούς χώρους, οι οποίοι δεν έχουν και πολλή σχέση με την επανάσταση, μιλάνε γι’ αυτόν με σεβασμό (π.χ. Μ. Ανδρουλάκης, Κ. Μητσοτάκης, Γ. Καρατζαφέρης στο "Βήμα" της 24/2/2008) δεν είναι χωρίς σημασία. Κανένας πολιτικός δεν μπορεί να το καταφέρει αυτό αν δεν έχει ορισμένες αρετές "πάνω από το μέσο όρο". Χωρίς αμφιβολία ο Φιντέλ Κάστρο είχε πολιτικό κριτήριο. Αντιλαμβανόταν πού πηγαίνουν τα πράγματα και ποιες είναι οι βασικές πλευρές τους. Ακόμα και τα πρώτα χρόνια της πολιτικής του δραστηριότητας (την εποχή των αποτυχημένων επιθέσεων στο στρατόπεδο της Μονκάδα και της ενέδρας στην απόβαση στην Κούβα) είχε καταλάβει πως το βασικό είναι να τεθεί το ζήτημα της ανατροπής του Μπατίστα και το ζήτημα της αμερικανικής κυριαρχίας στο νησί. Πως αυτός ήταν ο παράγοντας ενο-ποίησης και κινητοποίησης του λαού. Και αυτό έκανε με επιμονή μέχρι τη νίκη. Είναι σίγουρο πως αντελήφθη πολύ γρήγορα τις διαφορές που υπήρχαν μέσα στο πλαίσιο του σοσιαλιστικού στρατοπέδου και του κομμουνιστικού κινήματος και φρόντισε να πάρει θέση (με τη μεριά του "ισχυρού"). Όπως καταλάβαινε πως η παραμικρή υποχώρηση απέναντι στον αμερικάνικο ιμπεριαλισμό ισοδυναμούσε με αυτοκτονία, τόσο γι’ αυτόν, όσο και για τη "Δημοκρατία της Κούβας". Έτσι προέκυψε και το "σοσιαλισμός ή θάνατος". Βεβαίως λίγο αργότερα, προς δόξα της προσαρμοστικότητας, ο σοσιαλισμός "μπολιάστηκε" με μπόλικο καπιταλισμό, και μάλιστα στη χειρότερη μορφή του, την παρασιτική, χωρίς να πεθάνει και κανείς, αλλά αυτός ήταν ο Κάστρο.
Το ζήτημα είναι με ποιες αρχές προσανατολιζόταν στις διάφορες δύσκολες καταστάσεις που αντιμετώπιζε. Από όσα γράψαμε παραπάνω είναι φανερό πως το κυρίαρχο στοιχείο στην πολιτική του ήταν ο "ρεαλισμός" και η προσαρμοστικότητα στις καταστάσεις. Δεν έδειξε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις και τις δυνατότητες του κουβανέζικου λαού. Γι’ αυτό και αναζήτησε ξένες πλάτες να στηριχθεί. Αυτό ήταν το κριτήριο της επιλογής και ο λόγος για τον οποίο τάχθηκε με τη μεριά των σοβιετικών. (Η αιτία π.χ. που έβγαλε 7 ώρες λόγο στον οποίο τις 6,5 ώρες κατήγγελλε την εισβολή των σοβιετικών τανκ στην Τσεχοσλοβακία και το τελευταίο ημίωρο τη δικαιολόγησε). Για τη σημασία και τις συνέπειες αυτής της πολιτικής και των επιλογών έχουμε γράψει ήδη.
Ένα δύσκολο μέλλον
Στο "Βήμα" της 24/2/2008 ο Ανδρέας Ανδριανόπουλος γράφει: "Η αποχώρηση του Φιντέλ ίσως ανοίξει το δρόμο σε λιγότερο κρατικό έλεγχο της κουβανέζικης οικονομίας και στην προσέγγιση του πετυχημένου κινέζικου μοντέλου ανάπτυξης – της λεγόμενης δηλαδή σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς. Και ο αδελφός του Ραούλ, ο οποίος μετέ-τρεψε τις ένοπλες δυνάμεις της χώρας, εκτός από φονική μηχανή, σε κολοσσιαίο επιχειρηματικό εργαλείο (ιδιαιτέρως στον τομέα του τουρισμού), ίσως να είναι το καταλληλότερο πρόσωπο για την υλοποίηση ενός τέτοιου εγχειρήματος". Ανάλογες εκτιμήσεις και ελπίδες εκφράζει και ο Μίμης Ανδρουλάκης.
Αυτά τα αναφέραμε για να δείξουμε τι περιμένει ο καπιταλισμός, τόσο στην "ακραία" όσο και στην "κοινωνικά ευαίσθητη" πλευρά του, από την Κούβα μετά τον Κάστρο. Γράψαμε ήδη πως ο δρόμος έχει ανοίξει. Οι πολυεθνικές βρίσκονται ήδη στην Αβάνα και ο λαός της Κούβας βιώνει τις συνέπειες της "προσαρμογής". Και μάλιστα τόσο ο λαός, όσο και η χώρα συνολικά θα βιώσουν αυτές τις συνέπειες πολύ πιο έντονα στο βαθμό που η χώρα δεν είχε όλο το προηγούμενο διάστημα αναπτύξει σοβαρές υποδομές. Τα πράγματα δείχνουν λοιπόν πως πάμε για το "σοσιαλισμό των υπηρεσιών", αφού η αγορά είναι παρούσα και επιβάλλει τους όρους της. Οι ρυθμοί και τα προβλήματα είναι το ζητούμενο. Όπως ζητούμενο είναι και η κατάληψη της προσαρμογής, κυρίως για το λαό της Κούβας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε πως, 100 μίλια από το Μαϊάμι και με όλο το συρφετό της κουβανέζικης μαφίας να περιμένει να μπουκάρει στο νησί, ο όρος κατάρρευση παίρνει εντελώς διαφορετικό χαρακτήρα από ό,τι έχουμε ζήσει μέχρι σήμερα στο πρώην σοσιαλιστικό στρατόπεδο. Προσεγγίζει καταστάσεις γνωστές στην αφρικανική ήπειρο με τις γενοκτονίες. Να λοιπόν που ακόμα και τώρα, ακόμα και χωρίς τον Φιντέλ Κάστρο –ίσως ειδικά χωρίς τον Φιντέλ Κάστρο– το πολιτικό στοιχείο υπερτερεί στην περίπτωση της Κούβας και καθορίζει στάσεις και συμπεριφορές. Γιατί το μόνο σίγουρο είναι πως ο κουβανέζικος λαός έχει ανάγκη από την επαγρύπνηση και την αλληλεγγύη όλων των λαών του κόσμου.
Φειδίας Παϊρίδης