Παρακάτω δημοσιεύουμε άρθρο του Ιγκνάσιο Ραμονέ για την οικονομική κρίση. Ο Ιγκνάσιο Ραμονέ είναι διευθυντής της μηνιαίας εφημερίδας "Le Monde diplomatique", στην έκδοση Φεβρουαρίου 2008 της οποίας δημοσιεύθηκε και το παρόν κείμενο. Σε ελληνική μετάφραση δημοσιεύθηκε στην "Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία" της 10/2/2008. Εδώ παρατίθεται μετά από παραβολή με το πρωτότυπο στα γαλλικά.
Η σημαντική μείωση των επιτοκίων από την Ομοσπονδιακή Τράπεζα θα καταφέρει, άραγε, να αποτρέψει την ύφεση στις ΗΠΑ και να απομακρύνει την απειλή ενός παγκόσμιου κραχ στην οικονομία; Πολλοί ειδικοί πιστεύουν πως ναι. Κατ’ αυτούς, το χειρότερο που μπορεί να συμβεί είναι μια πτώση του ρυθμού ανάπτυξης.
Άλλοι αναλυτές, πάντως, οπαδοί παρ’ όλα αυτά του καπιταλισμού, δείχνουν ιδιαίτερα ανήσυχοι. Στη Γαλλία, για παράδειγμα, ο κ. Ζακ Αταλί προφήτευσε ότι "σύντομα (…) το χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης, εγγύηση της πιστωτικής πυραμίδας, θα καταρρεύσει". Ο κ. Μισέλ Ροκάρ δεν διστάζει να υπερθεματίσει: "Είμαι πεπεισμένος ότι σύντομα θα εκραγεί" (1).
Είναι εμφανές, πλέον, ότι τα σημάδια της επιφυλακτικότητας πολλαπλασιάζονται. Την ανασφάλεια, εξάλλου, μαρτυρεί και η πρόσφατη στροφή προς τον χρυσό. Το κίτρινο μέταλλο, του οποίου η τιμή, το 2007, αυξήθηκε κατά 32%, επανέκτησε την παλιά του αίγλη ως σίγουρη επένδυση. Όλοι οι μεγάλοι οικονομικοί οργανισμοί, ανάμεσά τους το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο και ο ΟΟΣΑ, προβλέπουν μείωση του παγκόσμιου ρυθμού ανάπτυξης.
Η κρίση ξεκίνησε το 2001, όταν έσκασε η φούσκα του Ίντερνετ. Για να προστατεύσει τους επενδυτές, ο Άλαν Γκρίνσπαν, πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας, αποφάσισε τότε να προσανατολίσει τις επενδύσεις προς την αγορά ακινήτων (2). Ακολουθώντας μια πολιτική χαμηλών επιτοκίων και μείωσης των χρηματοπιστωτικών εξόδων, ενθάρρυνε τους χρηματομεσίτες και τους κτηματομεσίτες να πείσουν έναν όλο και αυξανόμενο αριθμό πελατών να επενδύσει στην "πέτρα". Έτσι δημιουργήθηκε το σύστημα των "subprimes", δηλαδή των πιστώσεων με βάση την υποθήκη, υψηλού ρίσκου και με κυμαινόμενο επιτόκιο, οι οποίες απευθύνονταν κυρίως στα φτωχότερα νοικοκυριά (3). Όταν όμως, το 2005, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα αύξησε τα βασικά επιτόκια -τα ίδια που πρόσφατα η ίδια μείωσε- απορύθμισε το σύστημα και πυροδότησε ένα φαινόμενο ντόμινο το οποίο, από τον Αύγουστο του 2007, κάνει τα θεμέλια του διεθνούς τραπεζικού συστήματος να τρέμουν.
Η απειλή της έλλειψης ρευστότητας για τρία εκατομμύρια νοικοκυριά, τα οποία χρωστούν περίπου 200 δισεκατομμύρια ευρώ, προκαλεί την πτώχευση σημαντικών πιστωτικών ιδρυμάτων. Για να προστατευθούν από το ρίσκο, τα ιδρύματα αυτά είχαν πουλήσει ένα μέρος των επισφαλών αυτών πιστώσεων σε άλλες τράπεζες, οι οποίες, με τη σειρά τους, τις είχαν παραχωρήσει σε κερδοσκοπικά επενδυτικά κεφάλαια, που κι αυτά με τη σειρά τους τις είχαν μοιράσει αλλού. Το αποτέλεσμα είναι η κρίση να αγγίζει το σύνολο του τραπεζικού συστήματος, σαν καλπάζουσα επιδημία.
Σημαντικά χρηματοπιστωτικά ιδρύματα -όπως η Citigroup και η Merill Lynch στις ΗΠΑ, η Northern Rock στο Ηνωμένο Βασίλειο, η UBS στην Ελβετία, η Societe Generale στη Γαλλία- τελικά παραδέχθηκαν ότι είχαν κολοσσιαίες απώλειες. Για να περιορίσουν τη ζημιά, πολλά από αυτά αναγκάστηκαν να αποδεχθούν εθνικά κεφάλαια που ελέγχονται από χώρες του Νότου και τις μοναρχίες του Κόλπου.
Κανείς δεν γνωρίζει ακόμα το μέγεθος της καταστροφής. Από τον Αύγουστο του 2007, οι κεντρικές τράπεζες των ΗΠΑ, της Ευρωπαϊκής Ένωσης, της Βρετανίας, της Ελβετίας και της Ιαπωνίας διοχέτευσαν στην οικονομία εκατοντάδες δισεκατομμύρια ευρώ, αλλά δεν κατάφεραν να ξανακερδίσουν την εμπιστοσύνη.
Από τη χρηματοπιστωτική σφαίρα, η κρίση εξαπλώθηκε στην πραγματική οικονομία. Ένας συνδυασμός παραγόντων -όπως η επιταχυνόμενη μείωση της τιμής των ακινήτων στις ΗΠΑ (αλλά και στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιρλανδία και την Ισπανία), το σκάσιμο της φούσκας της ρευστότητας, η πτώση του δολαρίου και ο περιορισμός των πιστώσεων- κάνει ορατό τον κίνδυνο υποχώρησης της παγκόσμιας ανάπτυξης. Σε αυτά προστίθενται και άλλα φαινόμενα, όπως η αύξηση των τιμών του πετρελαίου, των πρώτων υλών και των προϊόντων διατροφής. Έχουμε, έτσι, συγκεντρωμένα όλα τα συστατικά μιας διεθνούς κρίσης (4), της πιο σημαντικής από τότε που η παγκοσμιοποίηση αποτελεί το δομικό πλαίσιο της παγκόσμιας οικονομίας.
Η κατάληξή της εξαρτάται πλέον από την ικανότητα των ασιατικών οικονομιών να ανακουφίσουν την αμερικανική μηχανή. Αυτό, όμως, θα αποτελέσει μια νέα εκδήλωση της παρακμής της Δύσης, η οποία θα προοιωνίζεται τη μετατόπιση του κέντρου της παγκόσμιας οικονομίας από τις ΗΠΑ προς την Κίνα. Υπό αυτήν την έννοια, η σημερινή κρίση θα σηματοδοτήσει το τέλος ενός οικονομικού μοντέλου.
Σημειώσεις:
(1) "L’ Express" και "Le Nouvel Observateur", Παρίσι, 13 Δεκεμβρίου 2007, αντίστοιχα.
(2) Βλ. "Crises financieres a repetition: quelles explications? Quelles reponses ?", Fondation Res Publica, Παρίσι, 2008.
(3) Βλ. Andre-Jean Locussol-Mascardi, "Krach 2007. La vague scelerate des “subprimes”", Le Manuscrit, Παρίσι, 2007.
(4) Frederic Lordon, "Quand la finance prend le monde en otage", "Le Monde diplomatique", Σεπτέμβριος 2007.
