Μια αντικειμενική, ρεαλιστική ματιά μπροστά στη νέα χρονιά δεν μπορεί παρά να επισημάνει την απαρχή μια νέας εποχής, μια ραγδαίας αλλαγής όσων θεωρήθηκαν σταθερά στη μεταπολιτευτική περίοδο.
Υπόβαθρο των αλλαγών που κυοφορεί η νέα χρονιά είναι η οικονομική κρίση, που γενικεύεται και αποκαλύπτεται. Η φανερή αδυναμία του αστικού κόσμου και των κομμάτων του να περιγράψουν ένα σχέδιο διεξόδου συντείνει στο βάθεμα των νέων χαρακτηριστικών. Μετά το ξέσπασμα της κρίσης, μετά την έκρηξη της νεολαίας τίποτα δεν είναι όπως πριν. Ας στρέψουμε την προσοχή μας στα βασικά, στα στοιχειώδη.
Οικονομία
Η τριπλή χρεοκοπία που έρχεται
Οι μύθοι έχουν καταρρεύσει ολοσχερώς. Όσες θυσίες αναγκάστηκαν να κάνουν οι εργαζόμενοι, άλλοτε για την ένταξη στην ΕΕ και την ΟΝΕ, άλλοτε για την Ολυμπιάδα, άλλοτε για τη δημοσιονομική προσαρμογή και τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, κατέληξαν στο ίδιο αποτέλεσμα. Οι οικονομικοί και κοινωνικοί όροι διαβίωσης των εργαζομένων χειροτέρευσαν δραματικά. Ο κοινωνικός πλούτος συγκεντρώθηκε και συγκεντρώνεται αποκλειστικά στα χέρια της οικονομικής ολιγαρχίας.
Και τώρα, έπειτα από δυο δεκαετίες με πάγωμα των μισθών, λιτότητα, διάλυση του ασφαλιστικού συστήματος, συρρίκνωση μέχρι εξαφάνισης των κοινωνικών δαπανών, ιδιωτικοποιήσεις κ.λπ., η χώρα βρίσκεται μπροστά στη δίνη της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, αντιμέτωπη με μια τριπλή χρεοκοπία.
Χρεοκοπία επιχειρήσεων. Παρά την προκλητική στήριξη των τραπεζών και των μεγάλων επιχειρήσεων, το "πανηγύρι" έχει ήδη αρχίσει. Μόνο τον περασμένο μήνα, πάνω από έξι χιλιάδες θέσεις εργασίας χάθηκαν. Και τα χειρότερα δεν έχουν έρθει ακόμα.
Πάνω από 100.000 υπολογίζονται οι άνεργοι που θα προστεθούν στις λίστες τους επόμενους μήνες. Σε μελέτη του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ προβλέπεται ότι υποχώρηση του ΑΕΠ κατά μία μονάδα θα σημάνει απώλεια 45.000 θέσεων εργασίας. Μείωση κατά 2 μονάδες ανεβάζουν την ανεργία στις 80 με 100 χιλιάδες νέους απολυμένους. Και όλα αυτά τη στιγμή που διεθνείς οργανισμοί κουρελιάζουν τα "αισιόδοξα" ή "απαισιόδοξα" σενάρια του Γ. Αλογοσκούφη, μιλώντας για υποχώρηση του ΑΕΠ κατά 3 μονάδες. Έτσι, στο βάθος του τούνελ προβάλλουν οι ωμοί εκβιασμοί για σφίξιμο του ζωναριού, μείωση των ωρών απασχόλησης με μείωση των αποδοχών, για πλειστηριασμούς σπιτιών από τις τράπεζες, για οριστικό πέταγμα στο δρόμο.
Χρεοκοπία δημοσιονομική. Το μέγεθος του δημόσιου χρέους, η εκτίναξη του εμπορικού ελλείμματος, η κατάρρευση των δημόσιων εσόδων αποτελούν ένα εκρηκτικό μείγμα για την οικονομική κατάσταση της χώρας. Στα τεράστια ποσά που εκταμιεύονται για την εξυπηρέτηση του δημόσιου χρέους έρχονται να προστεθούν οι ακόμα δυσμενέστεροι όροι δανεισμού. Η προσφυγή στο ΔΝΤ ή μια νέα επιτήρηση της οικονομίας μπορεί να προβάλλεται ή να διαψεύδεται κατά τις περιστάσεις, λειτουργώντας σαν ένας παραπάνω εκβιασμός, αποτελεί όμως ένα ενδεχόμενο που δεν μπορεί να αποκλειστεί. Οι συνέπειες μια τέτοιας προοπτικής θα επιδράσουν αρνητικά στο σύνολο των όρων εργασίας και διαβίωσης εκατοντάδων χιλιάδων εργαζομένων.
Χρεοκοπία της ευρωπαϊκής πολιτικής. Ολόκληρη η Ευρώπη βυθίζεται στην κρίση και την ύφεση. Σήμερα, σε ολόκληρη την Ευρώπη δεν υπάρχει κανένα σχέδιο υπέρβασης της κρίσης. Υπάρχει μια ολοφάνερη χρεοκοπία της πολιτικής της, δεν λειτουργεί καμία ατμομηχανή, ικανή να συγκρατήσει την ύφεση. Το διευθυντήριο των Βρυξελλών εγκατέλειψε κάθε χώρα μόνη της. Οι μεγάλες ευρωπαϊκές οικονομίες επιχειρούν να περιορίσουν τις συνέπειες της κρίσης, η καθεμία για τον εαυτό της, καταφεύγοντας σε αντιφατικά και αλληλοσυγκρουόμενα μέτρα. Για τους υπόλοιπους διατάζει τη συνέχιση των επιλογών της Λισαβόνας, δηλαδή της λιτότητας και των περικοπών των κοινωνικών δαπανών, της δημοσιονομικής προσαρμογής – όλων, δηλαδή, των πολιτικών που χρεοκόπησαν και οδήγησαν στη σημερινή παγκόσμια οικονομική κατάρρευση.
Είχαμε συνηθίσει να βαδίζουμε στα χνάρια μιας "ήπιας χρεοκοπίας" με κύριο χαρακτηριστικό τη βαθμιαία διολίσθηση του επιπέδου της ζωής μας προς το χειρότερο. Τώρα, αναδεικνύεται η προοπτική μιας συνολικής χρεοκοπίας του συστήματος με προοπτική την υποτίμηση στον υπερθετικό βαθμό όχι απλώς του εργατικού μισθού αλλά του ίδιου του μέλλοντος της συντριπτικής πλειοψηφίας των εργαζόμενων και των νέων.
Πολιτική
Από την κρίση του δικομματισμού στην αναζήτηση εφεδρειών
Το αστικό πολιτικό σύστημα στέκει βουβό, ανίκανο να διαμορφώσει έστω και πλαστούς όρους υπέρβασης ή διαχείρισης της πολύπλευρης κρίσης. Η κρίση του δικομματικού συστήματος παραμένει στο προσκήνιο, η προσπάθεια αναστήλωσης, αναβίωσής του δεν προχωρεί. Οι εφεδρείες απουσιάζουν, οι εναλλακτικές λύσεις περιορίζονται.
Οι προτάσεις των δύο κομμάτων εξουσίας μοιάζουν σαν μια σταγόνα νερό. Η ΝΔ βλέπει τα ποσοστά της να καταρρέουν, βυθισμένη στα σκάνδαλα και στη σήψη αλλά και στη φανερή χρεοκοπία της οικονομικής της πολιτικής. Επιλέγει την ένταση της νεοφιλελεύθερης επέλασης και την ένταση της καταστολής σαν αναγκαία φυγή διεξόδου. Γνωρίζει ότι η εύθραυστη πλειοψηφία των 151 εδρών δεν είναι αρκετή για να εγγυηθεί την απρόσκοπτη προώθηση των επιλογών της. Γνωρίζει, παράλληλα, ότι δεν αντιμετωπίζει μια πραγματική αντιπολίτευση από το ΠΑΣΟΚ.
Την ίδια στιγμή, η "ηθικοποίηση" του καπιταλισμού, που επαγγέλλεται η ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία, δεν πείθει. Στη χώρα, ο μύθος αυτός, καθώς συναντιέται με το αποκρουστικό παρελθόν της διακυβέρνησης του ΠΑΣΟΚ, γίνεται περίγελος. Η αξιωματική αντιπολίτευση κατηγορεί την κυβέρνηση όχι για όσα κάνει, αλλά για το ότι αδρανεί. Το ΠΑΣΟΚ βλέπει τα εκλογικά του ποσοστά να ανεβαίνουν –στις δημοσκοπήσεις κυρίως– και την ίδια στιγμή ρίχνει συστηματικά την "μπάλα στην εξέδρα", γιατί αντιλαμβάνεται ότι δεν είναι σε θέση να προβάλλει ένα διαφορετικό δρόμο διακυβέρνησης. Αντιλαμβάνεται ότι και το ίδιο θα βρεθεί αντιμέτωπο με τα ίδια αδιέξοδα.
Και τα δύο κόμματα εξουσίας γνωρίζουν ότι οι δυνατότητες ελιγμών έχουν εξαλειφθεί. Δεν υπάρχει κανένα σχέδιο, κανένα αστικό όραμα ή ορόσημο, ικανό να οδηγήσει τις εξελίξεις έξω από τα σημερινά αδιέξοδα. Γνωρίζουν ακόμα ότι η οικονομική κρίση έχει απολιπάνει σημαντικά –και θα συνεχίσει με πιο έντονους ρυθμούς– τα μικρομεσαία στρώματα, έχει διαρρήξει παράλληλα κοινωνικές συμμαχίες πάνω στις οποίες στηριζόταν η εξουσία τους και η διαιώνιση του δικομματισμού.
Ο ανάγκες του συστήματος εκφράζονται από τον επιχειρηματικό κόσμο. Ο ΣΕΒ, τα διαπλεκόμενα ΜΜΕ αλλά και επίλεκτα μέλη του πολιτικού καρτέλ μιλούν για την ανάγκη συναινετικών λύσεων με την ανάθεση κρίσιμων υπουργείων σε πρόσωπα κοινής αποδοχής ή με συνεργασία ΠΑΣΟΚ-ΝΔ. Στην πραγματικότητα, αποδέχονται ότι οι σημερινές ηγεσίες των κομμάτων εξουσίας είναι ανίκανες να επιβάλουν την αναγκαία πολιτική. Έτσι, η αναζήτηση μιας "νέας συναίνεσης", χωρίς ή με περιορισμένη την ηγεμονία των σημερινών πολιτικών ηγετών και των μηχανισμών τους, εμφανίζεται σαν η ελάχιστη προϋπόθεση-όρος για την επιβολή επώδυνων μέτρων και τη συνέχιση της κυριαρχίας του δικομματισμού. Είναι, όμως, παράλληλα και ομολογία της αποτυχίας τους.
Η προοπτική αυτή δεν μοιάζει εφικτή. Προς το παρόν, καμία από τις ηγεσίες των κομμάτων εξουσίας δεν αναγνωρίζει την κυριαρχία στον άλλον. Έτσι, οι όποιες "συναινετικές λύσεις" προκύψουν θα υπαγορευτούν υπό την πίεση καταστάσεων που σήμερα δεν έχουν ωριμάσει ακόμα.
Το 2009 είναι χρόνος εκλογικών αναμετρήσεων, αναταράξεων και ανακατατάξεων. Η οικονομική και πολιτική κρίση δυσχεραίνει τους σχεδιασμούς του αστικού κόσμου. Αιφνίδια γεγονότα ή εξεγερσιακές καταστάσεις μπορεί να σφραγίσουν τις εξελίξεις, να ανατρέψουν τα δεδομένα.
Κοινωνία
Φόβος των εξεγέρσεων, αβεβαιότητα για το αύριο
Η οικονομική κρίση, η φανερή αδυναμία του πολιτικού προσωπικού να τη διαχειριστεί και κυρίως η συνέχιση των νεοφιλελεύθερων δογμάτων σαν παγκόσμια συνταγή υπέρβασης των σημερινών αδιεξόδων δημιουργεί τους όρους για μια γενικευμένη κοινωνική κρίση. Το αυθόρμητο ξέσπασμα της νεολαίας, το προηγούμενο διάστημα, αποτελεί προάγγελο εκείνων που έρχονται.
Σήμερα, εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι, κυρίως νέοι, βρίσκονται μπροστά σε ένα πραγματικό αδιέξοδο. Διαισθάνονται, γνωρίζουν ότι το μέλλον τους είναι αβέβαιο. Το φάσμα της ανεργίας, του λουκέτου της δουλειάς τους –ιδιωτικής ή δημόσιας–, η μη ανανέωση της σύμβασης εργασίας τους, η εξώθησή τους στη φτώχεια και την αβεβαιότητα, η απόρριψη από το σχολείο ή την κοινωνία είναι το πιο πιθανό ενδεχόμενο.
Γνωρίζουν ότι ΠΑΣΟΚ και ΝΔ είναι το ίδιο υπεύθυνα για την κατάσταση στην οποία έχουν περιέλθει. Δίπλα στα κόμματα εξουσίας απονομιμοποιούνται αυθόρμητα θεσμοί, επίσημα συνδικάτα, αστυνομία, εκκλησία, επιχειρήσεις και ο επιχειρηματικός κόσμος.
Κυριαρχούνται ή επηρεάζονται ακόμα από τα ιδεολογήματα του ατομισμού και της αναζήτησης μιας προσωπικής διεξόδου, την ίδια στιγμή που εξεγείρονται με τη σήψη, το χρηματισμό και τα σκάνδαλα του πολιτικού κόσμου, την προκλητική ατιμωρησία της συντροφιάς των ισχυρών και των μηχανισμών τους.
Ανακαλύπτουν αυθόρμητα, στοιχειακά, τη δύναμη της συλλογικής δράσης, τη δύναμη της φωνής τους, την ίδια στιγμή που υποτιμούν τη δύναμη κοινών στόχων και προοπτικής.
Καθώς αυτές οι αλλαγές στη "μέση συνείδηση" συναντιόνται με την αβεβαιότητα για το αύριο ή, καλύτερα, με τη βεβαιότητα ότι οι επόμενες γενιές θα περάσουν –για πρώτη φορά στην πρόσφατη ιστορία του τόπου– χειρότερα από τις προηγούμενες, διαμορφώνεται ένα εκρηκτικό μείγμα σε μεγάλα τμήματα της κοινωνίας με αβέβαιη έκβαση.
Η πρόσφατη έκρηξη της νεολαίας ορίζει την απαρχή μιας νέας εποχής. Μιας εποχής ενδιαφέρουσας, με αβέβαιη έκβαση, γεμάτη προκλήσεις και ευκαιρίες για μια αλλαγή της σημερινής κατεύθυνσης των πραγμάτων. Ελπίδα διεξόδου αποτελεί το τέλος της εποχής των ψευδαισθήσεων για μεγάλα τμήματα των νέων, των μελλοντικά άνεργων, των εργαζόμενων. Ζητούμενο η διατύπωση αριστερής προοπτικής και πρακτικής στάσης μπροστά στην κυοφορούμενη περίοδο. Τίποτα δεν είναι όπως πριν. Τίποτα δεν θα είναι όπως πριν.
Σπύρος Παναγιώτου