Η κρίση της αριστερής ταυτότητας
Θανάσης Τζιούμπας *
Eίκοσι σχεδόν χρόνια μετά την πτώση του τείχους που έμοιαζε να χωρίζει δύο κόσμους, η αριστερά παραμένει διχασμένη ανάμεσα στο ανέφικτο μιας επαναστατικής ανατροπής στις χώρες του «όψιμου» καπιταλισμού και στην μετάλλαξη που προκάλεσε στο γενετικό υλικό της η εντροπία της αυτοκρατορικής διακυβέρνησης του «υπαρκτού» σοσιαλισμού, Ο ορισμός του τι είναι αριστερά μοιάζει πιο νεφελώδης από ποτέ.
Η κρίση της αριστερής ταυτότητας εκφράζεται με όρους φιλοσοφικής στειρότητας, όρους προγραμματικού ελλείμματος, όρους διαταραχής στην σχέση με το κοινωνικό γίγνεσθαι και τέλος όρους παροιμιώδους ανεπάρκειας στρατηγικής και τακτικής.
Η αντιπαράθεση που συντελείται τον τελευταίο χρόνο στους χώρους της παιδείας αναδεικνύει, νομίζω με όρους τρέχουσας πραγματικότητας όλα τα προβλήματα που αναφέρθηκαν. Θα περίμενε κανείς τους αριστερούς να καταδείξουν ότι η μιζέρια που κυριαρχεί εδώ και χρόνια στα σχολειά και τις σχολές, ο ταξικός χαρακτήρας που αναδύεται τόσο από το περιεχόμενο όσο και από την κατανεμητική λειτουργία του συστήματος αλλά και η επιχειρούμενη αντιμεταρρύθμιση που φυσικά θα παροξύνει όλα αυτά, είναι εγγενή χαρακτηριστικά του σχολείου της νεωτερικότητας, να ξαναβρούμε με δυο λόγια το νήμα της κριτικής που τόσο βίαια κόπηκε τον Νοέμβρη του ’80 στην Βασ. Σοφίας. Θα περίμενε ακόμη να δείξει δρόμους πολιτικοποίησης του αυθόρμητου, σύνδεσης του με πραγματικότητες που λειτουργούν έξω από την αυλή του σχολείου ή τα κάγκελα του Άσυλου. Θα είχε την προσδοκία να τις δει να προτείνουν πολιτικό λόγο, τρόπους κινητοποίησης και επικοινωνίας που να φωτίζουν τον δρόμο που συνδέει την κοινωνία με την εκπαίδευση, ώστε να βιωθεί η κινητοποίηση των εκπαιδευτικών χώρων ως κάτι που αφορά και την υπόλοιπη κοινωνία. Θα υπέθετε ότι οι αριστερές ομάδες θα είχαν κάτι να προσφέρουν πιο σημαντικό από την «οργανωτική πλαισίωση», ειδικά όταν η οργανωτικότητα περιορίζεται στην στελέχωση των αλυσίδων στις πορείες. Στην πιο φανερή αδυναμία του κινήματος, αυτή της έλλειψης μιας άλλης πρότασης για την παιδεία ως διαδικασία και ως περιεχόμενο, η αριστερά θα μπορούσε να συμβάλλει αποφασιστικά, με την προϋπόθεση βέβαια να έχει απαντήσεις.
Πάρτε παράδειγμα την συζήτηση για την ιστορία: άραγε πόσο έχει αντιληφθεί η αριστερά ότι το ζήτημα δεν είναι μερικά αποσπάσματα και το ιδεολογικό τους υπόβαθρο, είναι η ίδια η ιστορία ως θεμέλιο του ανήκειν σε ανθρώπινα σύνολα, ως πεδίο που περιέχει και περιέχεται στον πολιτισμό, που φωτίζει την διαδρομή ως το παρόν, που δίνει παραδείγματα και τρόπους. Αν η ιστορία είναι η κατασκευή αφηγήσεων μη ορθολογικών ή «προ-λογικών» όπως ισχυρίζονται οι κατασκευαστές της νέας ιστορίας, τότε ο ανθρώπινος βίος κατακερματίζεται σε μια σειρά ασήμαντων καταναλωτικών επεισοδίων, οι συλλογικές ταυτότητες κονιορτοποιούνται στους «μικρούς ήρωες της καθημερινότητας». Η νέα εποχή εγκαινιάζεται από νέες προσλήψεις του κόσμου, και σε αυτό βέβαια πρωταγωνιστούν αρκετοί «αριστεροί διανοούμενοι», υπονομεύοντας την ίδια την ιδέα της συλλογικής δράσης των ανθρώπων που μπορούν να ονειρεύονται και για αυτό να αλλάζουν την μοίρα τους. Αυτή η ιδεολογία είναι ακόμη πιο επικίνδυνη από τις πλαστογραφίες που επιχειρούνται στο περιεχόμενο (από την ιστορία του ελληνικού έθνους ως την κραυγαλέα απουσία του Οχτώβρη ή της κινέζικης επανάστασης). Τέτοιοι «αριστεροί» είναι αυτοί που πήραν την εξουσία στα πανεπιστήμια, και τώρα κοσμούν και τις δύο όχθες της αντιπαράθεσης στην εκπαίδευση, που βέβαια αποφεύγει επιμελώς να ασχοληθεί με παρόμοια ευτελή θέματα.
Eχει συμβεί πολλές φορές κατά το παρελθόν η διακήρυξη της ανάγκης για έναν άλλο πολιτικό λόγο να θεωρείται πολιτικός λόγος από μόνη της. Το αίτημα όμως «για μια άλλη αριστερά» είναι διαπίστωση αναγκαία μεν αλλά όχι επαρκής για να συγκροτηθεί αυτή η άλλη αριστερά. Ο δρόμος είναι μακρύς και οδυνηρός, οι ασφαλείς βεβαιότητες του χθες, τα στεγανά του μικρόκοσμου, η παγίδα των κλειστών οργανωτικών σχημάτων που αναπαραστούν τελετουργικά το Κόμμα, να μερικές μόνο από τις παγίδες στον δρόμο αυτό.
Και βέβαια, στις συνθήκες αυτές η Ενότητα αποτελεί μια ελκυστική απάντηση σε ένα λάθος ερώτημα. Αν η κακοδαιμονία της αριστεράς ήταν απλά ο κατακερματισμός της, αν η ιδεολογική σύγχυση ήταν απλά ένα προϊόν του σωβινισμού της μικρής ομάδας και της υπερεκτίμησης των διαφορών, αν το έλλειμμα εμπιστοσύνης από την μεριά της κοινωνίας προερχόταν από το θέαμα ηγεμονισμών που ερίζουν για το φύλο των αγγέλων, τότε να είστε βέβαιοι ότι κάποιος εδώ και καιρό θα είχε καλή ιδέα της ενότητας, ή σε το ίδιο το κοινωνικό θα είχε εξαναγκάσει με το καλό ή με το ζόρι την αριστερά να ενωθεί και να θριαμβεύσει.
Ακόμη και η τακτική των μετώπων θα πρέπει να ιδωθεί κριτικά: Ας διδαχθούμε κάποτε από όσα οι ίδιοι και οι ίδιες ζήσαμε, λόγου χάριν στα κοινωνικά φόρουμ, το παγκόσμιο, το ευρωπαϊκό, το ελληνικό. Ας αντιληφθούμε ότι η κρίση δεν είναι μόνο της ταυτότητας αριστεράς αλλά κάθε συλλογικής ταυτότητας, ταξικής, φυλετικής, εθνικής, μια κρίση που εκπορεύεται από την επικράτηση του εξατομικευμένου τρόπου θέασης του κόσμου που επιβάλλει ο πλανητικός ηγεμόνας.
Στις συνθήκες αυτές θα πρέπει να αποδεχτούμε ότι ο δρόμος για την βεβαιότητα περνάει πρώτα μέσα από την αποδοχή της αβεβαιότητας και της ανάγκης να ξαναδούμε την πορεία μας, να διατυπώσουμε το αρχετυπικό απελευθερωτικό όνειρο με όρους του σήμερα, έστω κι αν αυτό σημαίνει διαφοροποιήσεις. Η ενότητα είναι κάτι διαφορετικό από τις αγχωτικές επανασυγκολλήσεις που σπάνια αποβαίνουν δημιουργικές.
H μονότονη επαναφορά της συζήτησης για ενότητα κάθε παραμονή εκλογικής αναμέτρησης δεν μπορεί να είναι γόνιμη παρά μόνο αν θέτει σαφείς τους στόχους και τα πολιτικά περιεχόμενα της ενότητας αυτής. Στις παρούσες συνθήκες κρίσης η ενότητα που φωτογραφικά αποτυπώνει τον «μέσο όρο» της ανεπάρκειας μας δεν μπορεί παρά να είναι επωφελής μόνο για όσους έχουν τις οργανωτικές δυνατότητες και προσβάσεις στην εξουσία, ώστε να συνεχίσουν να λειτουργούν ως εργολήπτες της πολιτικής εκπροσώπησης των κινημάτων ερήμην τους. Το έργο παίζεται σε επανάληψη: η εκλογική επιτυχία δεν μπορεί παρά να είναι μέσο κι όχι σκοπός, όσο κι αν το δέλεαρ της βουλευτικής έδρας στο πίσω μέρος του κεφαλιού μας μπορεί να έχει την αίγλη μιας δικαίωσης χάριν της οποίας είμαστε διατεθειμένοι να υποστούμε επεισόδια πολιτικής αμνησίας.
* Μέλος της συντακτικής επιτροπής του περιοδικού «Άρδην»