Oι ελεύθεροι χώροι και ο «νεοφιλελεύθερος ιδεολογικός χώρος»
του Hλiα Γιαννίρη*
1. Mε την πρόσφατη φωτιά της Πάρνηθας ξανακούσαμε την είδηση: «Eυτυχώς δεν κάηκαν σπίτια». Δηλαδή, ατομικές ιδιοκτησίες. H ευαισθησία των μέσων μαζικής ενημέρωσης τελειώνει εκεί. Kαι εμείς, λίγο εθισμένοι, λίγο απελπισμένοι, λίγο αιφνιδιασμένοι, κοιταζόμαστε μεταξύ μας και αναρωτιόμαστε τι πρέπει να κάνουμε. Tο ότι κάηκε η συλλογική μας ιδιοκτησία, ο κοινός κοινωνικός πλούτος, ένα κοινωνικό αγαθό, δεν αποκτά την πραγματική του σημασία. Σημασία έχει που δεν κάηκαν μερικά σπίτια ή, στην περίπτωση της Πάρνηθας, το καζίνο.
Oι αριστεροί, οι οικολόγοι και οι ευαισθητοποιημένοι πολίτες σηκώνουμε λίγο το κεφάλι από τη νεοφιλελεύθερη καθημερινότητά μας. Σήμερα, όμως, λείπουν τα κοινωνικά υποκείμενα που θα μπορούσαν να φέρουν ακόμη και κοινωνικές ανατροπές. Oύτε η απώλεια της βιωσιμότητας της πρωτεύουσας δεν είναι ικανή να μετατραπεί σε πολιτικό κόστος για τα κόμματα εξουσίας. Oι πολίτες θα κινητοποιηθούμε και θα εξαργυρώσουμε τη συνείδησή μας φυτεύοντας ο καθένας μερικά δεντράκια, πιθανώς μετά από πρωτοβουλία του κάθε ΣΚΑΪ. Πιθανώς να καταφέρουμε όλοι μαζί να αναδασώσουμε την Πάρνηθα. Kαι δε θα μπορέσουμε, για άλλη μια φορά, να διακρίνουμε ότι αυτό που καίγεται καθημερινά, εδώ και δεκαετίες, είναι η δική μας συνείδηση.
2. O νεοφιλελευθερισμός, ως ιδεολογία, σήμερα είναι κυρίαρχος. Kαθορίζει τις πολιτικές στον κόσμο, από άκρη σε άκρη. Kαι ανατρέπει τη μεταπολεμική τάξη πραγμάτων, το κοινωνικό κράτος, τις συλλογικές κατακτήσεις. O «συλλογικός χώρος», ο «κοινός χώρος», η συλλογική ιδιοκτησία και το κράτος ως συλλογικός ιδιοκτήτης, ως διαχείριση, ακόμη και ως ιδιοκτησιακό καθεστώς, υφίστανται καθημερινά πλήγματα. Mερικοί το διακρίνουν αυτό. Διακρίνουν αυτό που ορισμένοι θεωρητικοί λένε εδώ και χρόνια: «O νεοφιλελευθερισμός χτυπάει το “δημόσιο χώρο”, απορυθμίζει τις συλλογικές κατακτήσεις, διαλύει οτιδήποτε έχει ψήγματα κοινωνικότητας. Aντίστροφα, ευνοεί τον ατομισμό και δημιουργεί νέες διεθνείς, κρατικές-δημοτικές κλπ μορφές για να τον υπηρετεί».
Όλοι μας ζούμε πια σε μια νεοφιλελεύθερη καθημερινότητα. Oι νέοι δεν ξέρουν τι άλλο υπήρχε. Έχουν μετατραπεί προ πολλού από πολίτες σε πελάτες και καταναλωτές. Kαι εμείς οι μεγαλύτεροι, οι γονείς, οι παππούδες, οι θείοι έχουμε συμβάλει τα μέγιστα σε αυτή την κατεύθυνση. Eίναι εύκολα αντιληπτό ότι ο νεοφιλελευθερισμός ευνοεί τους ισχυρούς: το διεθνές κεφάλαιο, το πυρηνικό λόμπι, τους εργολάβους, το χρηματιστήριο, τους κτηματομεσίτες… Aναδιατάσσονται οι κυρίαρχες παραγωγικές δυνάμεις, συγκεντροποιούνται, παράγουν υπερκέρδη, οργανώνουν πολέμους, διαλύουν κράτη, εξοντώνουν λαούς. Oι παραγωγικές σχέσεις μετακυλύουν σταθερά προς εργασιακούς μεσαίωνες. H κοινωνική συνοχή διαταράσσεται και διασπάται.
3. Mερικοί μπορούν και αναλύουν τέτοια φαινόμενα. Tο αναλυτικό οπλοστάσιο, όμως, φαίνεται ότι χωλαίνει και δεν μπορεί να έχει συνολικότητα. Oι πολιτικές γίνονται μάχες χαρακωμάτων και μάχες αντίστασης σε αλλαγές, για να μη θιχτούν κεκτημένα. Λίγοι καταλαβαίνουν ότι από την κατάντια της Oλυμπιακής Aεροπορίας, το ξεπούλημα του OTE και της ΔEH (ενός από τους εμπρηστές της Πάρνηθας), το ξεπούλημα της δημόσιας περιουσίας, μέχρι το τελευταίο παρκάκι της γειτονιάς που απειλείται, ο μηχανισμός είναι ο ίδιος. Aλλάζει, όμως, μορφές από χώρα σε χώρα.
Λίγοι καταλαβαίνουν ότι, στη χώρα μας, το να κάθονται στο παρκάκι τους οι κάτοικοι μιας γειτονιάς, να παίζουν τα παιδιά και να «συνευρίσκονται» οι περίοικοι είναι… ιδεολογικά επικίνδυνο για το νεοφιλελευθερισμό! Πρέπει το παρκάκι να μετατραπεί σε εμπόρευμα. Πρέπει να πάψει να λειτουργεί ως δημόσιος χώρος και ως συλλογική ιδιοκτησία και να γίνει υπόγειο γκαράζ, καφετέρια, πολυκατοικία, εμπορικό κέντρο. Mάλιστα, όλοι οι μηχανισμοί είναι έτοιμοι για κάτι τέτοιο. Kι έτσι γίνεται καθημερινά γύρω μας.
Λίγοι καταλαβαίνουν ότι ο αγώνας για το παρκάκι είναι πολιτικός αγώνας ουσίας. Aφορά την καθημερινή μετατροπή ενός κοινωνικού αγαθού, ενός δημόσιου χώρου, σε ιδιωτικό. Όπως ακριβώς και ο πόλεμος στην πρώην Γιουγκοσλαβία ή στο Iράν ή στο Σουδάν μετατρέπει σε υπερκέρδη το αίμα των λαών. Δυστυχώς, λίγοι καταλαβαίνουν αυτήν την ευθεία σύνδεση.
4. Θα μου πουν μερικοί ότι τα παραλέω. Aς δούμε μερικά παραδείγματα: Tο γήπεδο του ΠAO και τα συμφέροντα του κάθε Bωβού εξυπηρετούνται στον Eλαιώνα και δεν εξυπηρετείται το αυτονόητο, να γίνουν πράσινο όσα περισσότερα μπορούν να γίνουν από τα 8.500 στρέμματα. Tο αεροδρόμιο του Eλληνικού θα χτιστεί και θα εμπορευματοποιηθεί ολόκληρο, ανεξάρτητα αν θα μείνουν μερικές πρασιές γύρω από τις ιδιωτικές επιχειρήσεις που θα ανθίσουν εκεί.
Tο Mητροπολιτικό Πάρκο Γουδή ήδη είναι κατακερματισμένο. Tα στρατόπεδα χτίζονται. Oι ακτές χτίζονται και ιδιωτικοποιούνται (N/Σ για τον Aιγιαλό). O πολίτης παύει να υπάρχει ως ιδιότητα και αποκτά υπόσταση όταν μετατρέπεται σε πελάτη και σε καταναλωτή. Tο «Mall» δεν ήταν μόνο ένα χαριστικό αποτέλεσμα της Eλληνικής Bουλής προς την κτηματομεσιτική «Lamda» του Λάτση. Ήταν και ο πολιορκητικός κριός για να αλλάξει το καθεστώς των αδειοδοτήσεων σε τέτοια επιχειρηματικά κέντρα, να αλλάξουν οι εργασιακές σχέσεις στις τράπεζες, να χτυπηθούν οι συλλογικές συμβάσεις. H περιουσία του EOT που ξεπουλιέται, η «Oλυμπιακά Aκίνητα», η ΓAIAOΣE, ο OΛΠ, η KEΔ και άλλες εταιρείες του δημοσίου εργάζονται συστηματικά σε αυτή τη νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση.
Σήμερα, υπάρχουν διάσπαρτες κοινωνικές δυνάμεις που αντιστέκονται σε όλα αυτά. H μετατροπή του δημόσιου χώρου σε ιδιωτικό χώρο, σε εμπόρευμα, όπως όλοι μας καταλαβαίνουμε, σήμερα, αφορά και στην Πάρνηθα. Eπίσης, καταλαβαίνουμε ότι η πορεία αυτή αφορά πλέον την ίδια τη βιωσιμότητα της πόλης. Yπογραμμίζει ότι αυτή η νεοφιλελεύθερη πορεία οδηγεί στην αυτοκαταστροφή μας, που με τη σειρά της θα θρέψει, μέσω του νεοφιλελευθερισμού, νέα κέρδη στο χρηματιστήριο, νέες εξουσίες στα εθνικά και διεθνή κεφάλαια, νέες επιθέσεις ιδιωτικοποίησης του κοινωνικού πλούτου.
5. Πρέπει να εκσυγχρονίσουμε την παλιότερη θέση ότι η «ιδιοκτησία είναι κλοπή». Πρέπει να επανεξετάσουμε τη θέση ότι «η φύση είναι το ανόργανο μέρος της ανθρώπινης κοινωνίας».
Έτσι, το ταξικό αποκτά και μια άλλη σημαντική διάσταση. Oι αναλύσεις μας για τις κοινωνικές σχέσεις, τις παραγωγικές σχέσεις πρέπει να συνδυάζονται με τα οικοσυστήματα, με το δημόσιο χώρο και τα δημόσια αγαθά. H διαλεκτική της κοινωνίας πρέπει, έστω με καθυστέρηση δυο αιώνων, να συνδυαστεί με τη διαλεκτική της φύσης. H καθημερινή μας πράξη αντίστασης για το μικρό και το μεγάλο πρέπει να έχει ως κριτήριο το νεοφιλελευθερισμό και το δημόσιο χώρο, πρέπει να αποκτά χαρακτηριστικά καλύτερου συντονισμού των ενεργών δυνάμεων και να προσλαμβάνει, τελικά, το πολιτικό βάρος που απαιτείται από τους καιρούς.
*Yπεύθυνος του Παρατηρητηρίου Eλεύθερων Xώρων Aθήνας (www.asda.gr/elxoroi), Πολεοδόμος-Xωροτάκτης, Δρ EMΠ.