Απόλυτος νεοφιλελευθερισμός στην τριτοβάθμια εκπαίδευση
του Χ.Κατσούλα
Μέσα σε ένα χρόνο η ΝΔ έβγαλε πολλή δουλειά και σημαντικό έργο για τις δυνάμεις της αγοράς. Οκτώ νόμοι σε δέκα μήνες. Η ταχύτατη νομοθετική παραγωγή δεν προδίδει παρά δύο πράγματα: Τη βιασύνη της ΝΔ να υλοποιήσει το αντιδραστικό πρόγραμμα που θέλουν οι δυνάμεις της αγοράς, το κεφάλαιο και η ΕΕ. Και την ανυπαρξία αντιδράσεων στο σύνολο της ακαδημαϊκής κοινότητας που επιτρέπει τη βιασύνη σε επίπεδο ψήφισης νόμων και «θεσμικής» απελευθέρωσης της νεοφιλελεύθερης ασυδοσίας στο χώρο της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Οι νόμοι της ΝΔ έχουν ήδη αρχίσει να εφαρμόζονται. Ο ΔΟΑΤΑΠ άρχισε τη φάμπρικα της αναγνώρισης πτυχίων αλλοδαπών κολεγίων, προχωρώντας στην ισοτίμηση με τα ΑΕΙ και ΤΕΙ. Είναι κεντρική ρύθμιση και οι πανεπιστημιακές διοικήσεις δεν μπορούν (ή και δεν θέλουν) να το αποτρέψουν. Τα ΙΔΒΕ αρχίσαν να ιδρύονται. Η αξιολόγηση υιοθετείται από τμήματα ΑΕΙ και ΤΕΙ. Χαρακτηριστικό είναι ότι τα ΙΔΒΕ και οι μηχανισμοί αξιολόγησης, περνάνε κυρίως στα περιφερειακά ΑΕΙ και τα ΤΕΙ, τα ιδρύματα που είναι πιο χαμηλά στον ακαδημαϊκό κρίκο. Η εφαρμογή των νόμων γίνεται είτε άμεσα (βλέπε ΔΟΑΤΑΠ, ΙΔΒΕ), είτε κυρίως έμμεσα σαν μέσο πίεσης της κρατικής εξουσίας στα εκπαιδευτικά ιδρύματα (αξιολόγηση).
Η αναθεώρηση του Συντάγματος έρχεται να κάνει τον νεοφιλελευθερισμό συνταγματική συνθήκη. Η απόλυτη συμφωνία ΠΑΣΟΚ – ΝΔ για τα ιδιωτικά Πανεπιστήμια φανερώνει τη σύμπνοια του δικομματισμού στην απόλυτη νεοφιλελευθεροποίηση κάθε χώρου κερδοφόρου για το κεφάλαιο. Ο προϋπολογισμός του 2006 είναι εξοργιστικά χαμηλός στις δαπάνες για την εκπαίδευση. Την πρωτοβάθμια και δευτεροβάθμια εκπαίδευση τη σπρώχνει στην ιδιωτικοποίηση (μέσω της αποκέντρωσης) και στην ευελιξία (φινλανδικό μοντέλο), και την τριτοβάθμια εκπαίδευση στην υποχρηματοδότηση και τον εξαναγκασμό προς ιδιωτικούς πόρους. Η υποχρηματοδότηση στα ΑΕΙ αποτελεί την καλύτερη απόδειξη για τον ωμό εκβιασμό και την υπόδειξη της κυβέρνησης στους διοικητικούς μηχανισμούς των σχολών για αποδοχή της αξιολόγησης, των ΙΔΒΕ, των πιστωτικών μονάδων και στο μέλλον των δύο κύκλων σπουδών.
Η κεντρική ρύθμιση του 2006 για την κυβερνητική πολιτική στην τριτοβάθμια εκπαίδευση θα είναι η αναθεώρηση του Συντάγματος και η ίδρυση των ιδιωτικών Πανεπιστημίων, αλλά και η αλλαγή στο θεσμικό πλαίσιο λειτουργίας των ΑΕΙ και ΤΕΙ. Ο νέος νόμος πλαίσιο μαγειρεύτηκε υπομονετικά και με σχέδιο, από τις περσινές δηλώσεις του προέδρου του ΕΣΥΠ περί αιωνίων φοιτητών, αγορά συγγραμμάτων, αλλά και την προετοιμασία της κοινής γνώμης μέσω της συκοφάντησης του ασύλου και του φοιτητικού συνδικαλισμού από τα ΜΜΕ.
Η αλλαγή στο νόμο πλαίσιο και τα ιδιωτικά πανεπιστήμια
Ο νόμος πλαίσιο 1268 του 1982 αντανακλούσε έναν υπαρκτό θετικό συσχετισμό της μεταπολίτευσης. Δεν ήταν μια θετική ρύθμιση για το φοιτητικό κίνημα, παρόλο που κατάργησε μια σειρά αντιδραστικών κανονισμών της δεξιάς. Ήταν μια κίνηση αστικού εκσυγχρονισμού και προσπάθειας του ΠΑΣΟΚ να αλώσει τον Πανεπιστημιακό μηχανισμό από τη μια και να ξεδοντιάσει το φοιτητικό κίνημα και τον νεολαιίστικο ριζοσπαστισμό από την άλλη, καθιστώντας τον φοιτητικό συνδικαλισμό και το φοιτητικό κίνημα συνυπεύθυνους και συνδιαχειριστές. Ο τότε νόμος πλαίσιο αποτελούσε μάλιστα διακαή πόθο και κεντρική γραμμή της ομονοούσας ηγεσίας του τότε φ.κ. (ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ, ΚΚΕεσωτ). Παρόλα αυτά εξέφραζε έναν συσχετισμό, άφηνε περιθώρια κίνησης σε φοιτητικές παρατάξεις και κινηματικές διαδικασίες. Σήμερα ο συσχετισμός είναι τέτοιος που επιτρέπει στην αστική πολιτική την κατάργηση όλων όσων θυμίζουν το Πανεπιστήμιο μιας παλιότερης περιόδου. Το Πανεπιστήμιο με τις παρατάξεις και την πολιτική, τον συνδικαλισμό και τις συνελεύσεις, την κοινωνική και πολιτική του αναφορά, το άσυλο, το απαραβίαστο της φοιτητικής ιδιότητας, τη «χαλαρή» φοιτητική ζωή. Αγκάθι στο μάτι αυτών που ονειρεύονται ένα Πανεπιστήμιο αποστειρωμένο κοινωνικά και πολιτικά, στα πρότυπα του αγγλοσαξωνικού κολεγίου.
Το ελληνικό Πανεπιστήμιο έχει για την αστική πολιτική υπερβολική ελευθερία, υπερβολική «πολιτική» (ακόμα και στην εκφυλισμένη – ξεπεσμένη της μορφή που ζούμε στις σχολές), υπερβολική εξουσία στις φοιτητικές παρατάξεις. Το όνειρο του αστισμού είναι ένας εκπαιδευτικός χώρος ιδιωτικός, χωρίς σχέση και αναφορά στους πολιτικούς και κοινωνικούς προβληματισμούς και αγώνες. Το Πανεπιστήμιο των επιχειρήσεων και των πολυεθνικών απαιτεί συγκέντρωση, πειθαρχία, απόδοση, αποτελεσματικότητα. Αυτός ο στόχος πρέπει να προετοιμαστεί. Ο νέος νόμος πλαίσιο σφραγίζει την τάση προς ένα τέτοιο αυταρχικό Πανεπιστήμιο.
Ποιοι είναι οι στόχοι της κυβερνητικής πολιτικής
Η ίδρυση ιδιωτικών Πανεπιστημίων σημαίνει την κατάργηση της συνταγματικής υποχρέωσης του ελληνικού κράτους να παρέχει δωρεάν ανώτατη εκπαίδευση, αλλά και την ολοκληρωτική παράδοση του ευαίσθητου χώρου της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης στο κεφάλαιο. Η αστική πολιτική δεν αρκείται στην εμπορευματοποίηση και την υπαγωγή της εκπαίδευσης στις ανάγκες της αγοράς. Χρειάζεται να βγάζει κέρδη από το καθετί. Οι επιχειρηματίες θα εκμεταλλευτούν στο έπακρο την τριτοβάθμια εκπαίδευση δημιουργώντας υπηρεσίες πώλησης παιδείας. Στην εποχή που το κυνήγι χαρτιών, πτυχίων, καταρτίσεων, εξειδικεύσεων, «γνώσεων», είναι κανόνας για όλους, αμφιβάλλει κανείς ότι θα χάσουν την ευκαιρία εύκολου και γρήγορου πλουτισμού; Και βέβαια το σχέδιο περιλαμβάνει την συνεχόμενη υποβάθμιση των δημόσιων Πανεπιστημίων, την απαξίωση, τη συκοφάντησή τους και τη διαφημιστικού τύπου υπερπροβολή των ιδιωτικών Πανεπιστημίων κολεγιακού τύπου.
Ταυτόχρονα η εμπορευματοποίηση – επιχειρηματικοποίηση του Πανεπιστήμιου προχωρά. Η πρόταση για μάνατζερ, για δίδακτρα κλπ, επιχειρεί να παντρέψει την ακαδημαϊκή διαδικασία με την εμπορευματική λογική της αγοράς. Πράγματα θεωρητικά ασυμβίβαστα, αλλά στην εποχή της Νέας Τάξης η παιδεία αποτελεί δύναμη της αγοράς. Άμεσα με την ιδιωτικοποίηση, και έμμεσα με την εμπορευματοποίηση κάθε κερδοφόρας για το κεφάλαιο διαδικασίας και την ορμητική είσοδο της αγοράς σε κοινωνικά και οικονομικά ευαίσθητους χώρους. Διαμορφώνεται έτσι ακόμη πιο γρήγορα, το Πανεπιστήμιο των πολυεθνικών.
Χτυπιέται ο χαρακτήρας των ΑΕΙ και ΤΕΙ σαν χώροι που έχουν πολιτική σχέση και αναφορά. Αυτό υπηρετεί η συζήτηση για τον περιορισμό του ασύλου. Ενορχηστρωμένη χρόνια αυτή η συζήτηση (τροφοδοτούμενη και από γεγονότα σαν τις δολοφονικές επιθέσεις συμμοριών όπως της Θεσσαλονίκης) και παίρνει το χαρακτήρα του περιορισμού του ασύλου στην «ακαδημαϊκή του έννοια» γιατί «σήμερα έχουμε δημοκρατία» άρα άσυλο σε πολιτικές πράξεις δεν χρειάζεται. Η αστυνομία έτσι και αλλιώς έχει καταντήσει το άσυλο κουρελόχαρτο (ΜΑΤατζήδες στην ΑΣΟΕΕ, πυροβολισμός ασφαλίτη του Βερελή στο ΕΜΠ, σεκιούριτι στα ΤΕΙ, φύλακες στο Πανεπιστήμιο Κρήτης κ.λπ.). Ο τελικός στόχος είναι να κλαδευτεί οποιαδήποτε σχέση ανάμεσα στην ακαδημαϊκή ζωή και την πολιτική δράση, και το άσυλο είναι μια έντονη τέτοια σχέση.
Χτυπιέται η φοιτητική ιδιότητα. Αυτό υπηρετεί η σπέκουλα για τους αιώνιους φοιτητές. Προβάλλουν τη βιτρίνα του τεμπέλη και ρέμπελου φοιτητή που κοπροσκυλιάζει και τρώει τα λεφτά του μπαμπά σε φραπέδες και ξενύχτια (όσοι είναι σήμερα φοιτητές με το σημερινό επίπεδο εντατικοποίησης των σπουδών και τη σημερινή οικονομική δυσκολία μπορούν να αισθάνονται εξοργισμένοι, αλλά η εικόνα του φοιτητή που «περνά καλά γιατί τι ανάγκη έχει, φοιτητής είναι» παραμένει κυρίαρχη). Το αστικό εκπαιδευτικό σύστημα δεν χρειάζεται ένα φοιτητή που να έχει χρόνο, να έχει ζωή και ενδιαφέροντα. Χρειάζεται ένα φοιτητή – μοντέλο του αυριανού εργαζόμενου. Ένα φοιτητή που έχει μάθει από σήμερα, αυτό που οφείλει να κάνει αύριο. Οι πολιτικοί της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ καμαρώνουν σαν γύφτικα σκεπάρνια όταν μιλάνε για τα αγγλικά Πανεπιστήμια: Τα Πανεπιστήμια που διώχνουν τους φοιτητές αν δεν περάσουν μαθήματα, τα Πανεπιστήμια που μαθαίνουν στους φοιτητές τι σημαίνει υπευθυνότητα, σκληρή εργασία, απαιτητικότητα, προθεσμίες, πρότζεκτ κλπ (λόγια του Βερεμή, προέδρου του Εθνικού Συμβουλίου Παιδείας). Τα Πανεπιστήμια που εισάγουν και προπαγανδίζουν με τον καλύτερο τρόπο το καπιταλιστικό ιδανικό. Το ελληνικό «μεταπολιτευτικό» μοντέλο του χαλαρού, πολιτικοποιημένου, κοινωνικού φοιτητή πρέπει να χτυπηθεί, όχι μόνο στην ουσία (και η εντατικοποίηση και τα μαζικά κοψίματα αυτό κάνουν), αλλά και στον νόμο: Όποιος αργεί να πάρει πτυχίο, χάνει τη φοιτητική ιδιότητα. Η φοιτητική ιδιότητα, πράγμα απαραβίαστο μέχρι σήμερα, θα αφαιρείται από τους κακούς φοιτητές (μέσα σε αυτούς θα είναι οι λίγοι εναπομείναντες «πολιτικοί» φοιτητές, αλλά και οι οικονομικά ασθενέστεροι που θα ξημεροβραδιάζονται σε καφετέριες και μαγαζιά όχι πίνοντας φραπέδες αλλά βγάζοντας το απαραίτητο μεροκάματο ως σερβιτόροι, ντελίβερι κλπ). Σαφέστατη κοινωνική/ταξική διάκριση που σήμερα φαίνεται πολύ στο Γυμνάσιο και στο Λύκειο, αύριο θα φαίνεται ακόμη περισσότερο και στο Πανεπιστήμιο.
Χτυπιέται ο φοιτητικός συνδικαλισμός. Ακόμη και στην ξεπεσμένη και εκφυλισμένη σημερινή του μορφή, ο φοιτητικός συνδικαλισμός «βρωμάει πολιτική», παραπέμπει σε πράγματα δυσάρεστα για την αστική εξουσία. Ο αστισμός δεν αρκείται στην πολιτική κυριαρχία των ΔΑΠ και ΠΑΣΠ στα Πανεπιστήμια. Επιδιώκει τη διαμόρφωση νέων γενιών απολίτικων και αμόρφωτων κοινωνικά, στο βαθμό που δεν μπορεί να κερδίσει τη νεολαία με τις ιδέες και τα οράματα της κοινωνίας του. Επομένως είναι κρίσιμο το κόψιμο και η διάλυση των μαζικών κοινωνικών χώρων που δημιουργούν παρατάξεις, συνδικαλισμό, διαδικασίες. Βασικά χτυπιέται η ιδέα και η έννοια της συλλογικότητας και ό,τι απορρέει απ’ αυτήν: Αντιθέσεις, ανταγωνισμοί, συμφέροντα, σχέσεις. Μαζί μ’ αυτό, στόχος (και ίσως πιο κρίσιμος για τα αστικά σχέδια) είναι η προσπάθεια αλλαγής του τρόπου και των θεσμών διοίκησης των ΑΕΙ και ΤΕΙ, μια πιο αυταρχική, γραφειοκρατική, κεντρικά ελεγχόμενη από την πολιτική εξουσία διοίκηση.
Συνολικά το νέο θεσμικό πλαίσιο αποτελεί μια αντιδραστική τομή και μια συνολική αντιλαϊκή, αντικοινωνική αναθεώρηση. Έχει ακόμη μεγαλύτερη σημασία από τους μέχρι σήμερα κυβερνητικούς νόμους γιατί ορίζει το συνολικό πλαίσιο, τον τρόπο λειτουργίας, τον ίδιο το χαρακτήρα, τη φύση και την ουσία της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης.
Σημασία έχει να δούμε το ρόλο του ΠΑΣΟΚ και προσωπικά του Γ.Παπανδρέου. Εμφανιζόμενος σαν «γνώστης» των θεμάτων παιδείας, πρώην υπουργός που το μόνο που έκανε ήταν να αντιγράψει μια δέσμη μέτρων του ΟΟΣΑ στην ελληνική πραγματικότητα, υποστηρικτής των Ιδιωτικών Πανεπιστημίων, ο Γ.Π. δύο χρόνια τώρα έχει πρωτοστατήσει σε κάθε κομμάτι της νεοφιλελεύθερης επίθεσης. Από το φινλανδικό μοντέλο και το σχολείο της αγοράς, σε προτάσεις για μάνατζερ σε ΑΕΙ και ΤΕΙ, για Ιδιωτικά Πανεπιστήμια, για φοιτητικά δάνεια ώστε να πληρώνονται δίδακτρα κλπ. Το νέο ΠΑΣΟΚ αποδεικνύεται εξαιρετικά παλιό και ελάχιστα πρωτότυπο (αντιγράφει την αγγλο-αμερικανική πραγματικότητα), αλλά και σύμμαχος διαρκείας στις κυβερνητικές πολιτικές. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση ο δικομματισμός πηγαίνει χέρι χέρι.