Η αριστερή στρατηγική είναι στρατηγική για τον κομμουνισμό, του Γιάννη Μηλιού
Στα τέλη της δεκαετίας του 1970, όταν το γαλλικό Κομμουνιστικό Κόμμα βρισκόταν κοντά στη συγκυβέρνηση με το Σοσιαλιστικό Κόμμα του Φρανσουά Μιτεράν, ο γνωστός μαρξιστής θεωρητικός Λουί Αλτουσέρ, μέλος τότε του ΚΚ, επισήμανε πως ο μόνος τρόπος για να μη μετατραπεί ένα εργατικό-λαϊκό κόμμα σε τμήμα του αστικού κοινοβουλευτικού συστήματος, σε "κόμμα του κράτους", σε μηχανισμό "ενσωμάτωσης-αντιπροσώπευσης" των εργατικών πρακτικών στο μακροπρόθεσμο συμφέρον του κεφαλαίου, είναι να βρίσκεται "κατά βάση εκτός κράτους", δηλαδή να ωθεί "με τη δράση του τις μάζες να αγωνιστούν για την καταστροφή των αστικών κρατικών μηχανισμών", στην προοπτική της πλήρους χειραφέτησης των δυνάμεων της εργασίας. Η προσέγγιση αυτή σκιαγραφεί τους άξονες μιας στρατηγικής για τον κομμουνισμό, που συνδυάζουν τη λενινιστική προβληματική για την καταστροφή-απονέκρωση του κράτους με τη γκραμσιανή έννοια της (αντι-)ηγεμονίας. Όμως, οι φόβοι του Αλτουσέρ και όλων όσοι επισήμαναν ότι η κατάληψη της κυβερνητικής αρχής δεν οδηγεί αναγκαστικά στον κοινωνικό μετασχηματισμό, αλλά αντίθετα μπορεί να αποτελεί διαδικασία πολιτικού και στρατηγικού εκφυλισμού της Αριστεράς, καθώς και αυτή μετατρέπεται σε "κόμμα του αστικού κράτους", επιβεβαιώθηκαν. Όχι μόνο στη Γαλλία ή την Ελλάδα των αρχών της δεκαετίας του 1980 αλλά και στην Ιταλία του σήμερα. Η στρατηγική του κυβερνητισμού, της διεκδίκησης της κυβερνητικής αρχής και, στην καλύτερη περίπτωση, ενίσχυσης του δημόσιου τομέα της καπιταλιστικής οικονομίας κατέστη σταδιακά ηγεμονική, αφενός επειδή έμοιαζε "αποτελεσματική" (άνοδος της εκλογικής επιρροής της αριστεράς και προοπτική κατάκτησης της κυβερνητικής αρχής) και αφετέρου επειδή πήγαζε από μια θεωρητική αντίληψη για τον σοσιαλισμό, κοινή ακόμα και στις "επαναστατικές" πτέρυγες του κινήματος, ως, κυρίως, συστήματος δημόσιας διαχείρισης των μέσων παραγωγής: Η κατοχή της κυβέρνησης από την αριστερά, μαζί με την αλλαγή της νομικής ιδιοκτησίας (κρατικοποίηση που εκλαμβάνεται ως "κοινωνικοποίηση") των μέσων παραγωγής θεωρείτο ρήξη με τον καπιταλισμό, ακόμα και αν εξακολουθούσαν να διατηρούνται οι ίδιες κοινωνικές δομές, μορφές και ιεραρχίες. Αν κάτι χαρακτηρίζει την "αριστερά της ήττας", που "προσπάθησε να αλλάξει το σύστημα από τα μέσα", είναι ότι εγκατάλειψε τη στρατηγική ριζικού μετασχηματισμού και απονέκρωσης του κράτους και εξάλειψης της αγοράς, ότι ενσωματώθηκε στο κράτος και έγινε τελικά εκπρόσωπος του κράτους (της καπιταλιστικής πολιτικής εξουσίας) και της αγοράς (του κεφαλαίου). Η επαναστατική στρατηγική σοσιαλιστικού μετασχηματισμού, αντίθετα, δεν μπορεί παρά να ταυτίζεται με τον ριζοσπαστικό μετασχηματισμό του κράτους και της αγοράς στην κατεύθυνση κατάργησής τους ("απονέκρωσης": Λένιν) και ότι αυτή η διαδικασία δεν αρχίζει "μετά την επαναστατική τομή": (Μπορεί να) διεξάγεται ακόμα και μέσα στο καθεστώς της τυπικής καπιταλιστικής κυριαρχίας, με τον περιορισμό του χώρου της αγοράς, τη διεκδίκηση "δημόσιου χώρου" και "δωρεάν υπηρεσιών" και προπαντός την προώθηση μορφών κοινωνικού και εργατικού ελέγχου και άμεσης δημοκρατίας σε λειτουργίες του κράτους και της οικονομίας. Διότι όχι μόνο στη Δύση, αλλά και στα καθεστώτα του λεγόμενου "υπαρκτού σοσιαλισμού" έγινε φανερό ότι η "κοινωνικοποίηση", δηλαδή η δημόσια νομική ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, συμβαδίζει με τη διατήρηση όλων των μορφών της καπιταλιστικής οικονομίας και του καπιταλιστικού κράτους: Το εμπόρευμα, το χρήμα, η επιχείρηση με τον ιεραρχικό καταμερισμό εργασίας που τη διακρίνει, επομένως και η πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση, το δίκαιο, τα δικαστήρια, αλλά και η κυβέρνηση, ο στρατός, η αστυνομία, τα κρατικά μέσα μαζικής επικοινωνίας κ.ο.κ. εξακολουθούν να διατηρούν τον επίζηλο ρόλο τους. Οι ιστορικές αυτές εμπειρίες αλλά και η μαρξιστική θεωρία δείχνουν ότι η διατήρηση των οικονομικών και πολιτικών μορφών μέσω των οποίων εκδηλώνεται η κυριαρχία των καπιταλιστικών σχέσεων κυριαρχίας (της αξίας, του κράτους) σημαίνει την αναπαραγωγή αυτών ακριβώς των σχέσεων εξουσίας. Όσο υφίστανται οι μορφές χρήμα, εμπόρευμα, μισθός (και κράτος), η εργατική τάξη (ακόμα και αν η ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής είναι δημόσια) υπόκειται σε μια (απρόσωπη) καπιταλιστικού τύπου εκμετάλλευση (απόσπαση υπεραξίας), η οποία είτε θα εξαλείφεται στην κατεύθυνση της αταξικής-κομμουνιστικής κοινωνίας, είτε θα οδηγείται στην παγίωση ενός εκμεταλλευτικού κρατικοκαπιταλιστικού συστήματος όπως στην ΕΣΣΔ και την Ανατ. Ευρώπη. Έτσι, η πάλη για την αμφισβήτηση της καπιταλιστικής εξουσίας (μπορεί να) διεξάγεται ήδη πριν την όποια "επαναστατική τομή", επιδιώκοντας επιμέρους ρήξεις ή προετοιμάζοντάς τες. Αυτό μοιάζουν να δείχνουν τα σύγχρονα πειράματα κοινωνικού μετασχηματισμού στη Λατ. Αμερική (κυβέρνηση Τσάβες στη Βενεζουέλα και Μοράλες στη Βολιβία), όπου κινήματα και αριστερά κόμματα χρησιμοποιούν κρατικούς μηχανισμούς αλλά ακόμα και την κυβέρνηση όχι να τους (τη) διατηρήσουν ως έχουν (έχει), αλλά για να ανοίξουν το δρόμο στον κοινωνικό και εργατικό έλεγχο, την άμεση και εργατική δημοκρατία κ.ο.κ. Προϋπόθεση για τον έλεγχο της εξουσίας από τους εργαζομένους είναι ο ριζικός μετασχηματισμός, η "συντριβή" του καπιταλιστικού κράτους και η δημιουργία ενός νέου τύπου κρατικού θεσμικού πλαισίου1 στόχος του οποίου είναι ο σταδιακός μαρασμός αυτού του ίδιου του κράτους και κάθε εξουσίας, ο κομμουνισμός ως αταξική κοινωνία. Η εργατική εξουσία, ο σοσιαλισμός, δεν αποτελεί έτσι "καθεστώς", ή κάποιον ιδιαίτερο "τρόπο παραγωγής", αλλά επαναστατική φάση μετάβασης από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό: "Θα υπάρξει ένα ξεχωριστό στάδιο ή εποχή μετάβασης από τον καπιταλισμό στον κομμουνισμό" (Λένιν, Κράτος και Επανάσταση, νέοι στόχοι 1971: 84). Η αριστερή στρατηγική δεν μπορεί να είναι παρά στρατηγική για τον κομμουνισμό: Ενάντια στο κράτος και την αγορά, για δωρεάν πρόσβαση σε όλο και περισσότερα αγαθά και υπηρεσίες, για κοινωνικό και εργατικό έλεγχο σε όσο το δυνατόν ευρύτερες σφαίρες της κοινωνικής δραστηριότητας, για μια κοινωνία αλληλεγγύης, ισότητας, ελευθερίας, για μια κοινωνία όπου "όλα να είναι κοινά". Οι αγώνες για το δημόσιο χαρακτήρα της εκπαίδευσης, για ελεύθερους χώρους στην πόλη, για τη μη ιδιωτικοποίηση των λιμανιών, για αξιοπρεπείς συντάξεις εργασίας, για αναδιανομή του εισοδήματος υπέρ της εργασίας δεν έχουν ένα απλά αμυντικό περιεχόμενο, ενάντια στην τάση επέκτασης του κεφαλαίου. Αποτελούν τη βάση για την ανάπτυξη πρωτοβουλιών κοινωνικού ελέγχου και ριζικού μετασχηματισμού κρατικών θεσμών και οικονομικών λειτουργιών: για την αμφισβήτηση της ηγεμονίας του κεφαλαίου.
Γιάννης Μηλιός,
Ανένταχτος,
μέλος της γραμματείας του ΣΥΡΙΖΑ
1. "Η απλή μεταβίβαση της παλιάς κρατικής μηχανής σε νέα χέρια δεν είναι καθόλου κατάκτηση της εξουσίας: Το προλεταριάτο οφείλει να συντρίψει αυτόν το μηχανισμό και να τον αντικαταστήσει με κάτι εντελώς νέο" (Λένιν, Κράτος και Επανάσταση, νέοι στόχοι, 1971: 111).
