Μπροστά σε καλπάζουσα ύφεση
Στα τέλη του περασμένου μήνα, ένα άρθρο των "Financial Times", της εφημερίδας του διεθνούς κεφαλαίου, επιχειρώντας να καθησυχάσει τους αναγνώστες της, πληροφορούσε ότι η κρίση που πλήττει τις παγκόσμιες χρηματαγορές δεν ήταν κατακλυσμιαία και δεν θα είχε σοβαρές επιπτώσεις στην παγκόσμια ανάπτυξη. Οι ενέσεις ηρεμίας δεν άντεξαν ούτε δυο βδομάδες. Μόλις την περασμένη Παρασκευή, το ΔΝΤ στην έκθεσή του για την πορεία της παγκόσμιας οικονομίας δεν άφηνε περιθώρια για ψευδαισθήσεις. Για τρίτη συνεχόμενη φορά τροποποιεί προς τα κάτω τις εκτιμήσεις του για την παγκόσμια οικονομία και τώρα προσδιορίζει το ρυθμό ανάπτυξης στο 3,7%. Προειδοποιεί ακόμα ότι υπάρχουν σοβαρές πιθανότητες να υποχωρήσει κάτω και από το 3%, επίπεδο που θεωρείται ότι βουλιάζει τον πλανήτη στην ύφεση.
Την κατάσταση σώζει προς το παρόν ο υψηλός ρυθμός ανάπτυξης της Κίνας, της Ινδίας και των λοιπών χωρών της Ασίας, παρά τα φανερά σημάδια κόπωσης και προβλημάτων που έχουν αρχίσει να παρουσιάζονται.
Στις μεγάλες καπιταλιστικές οικονομίες της Δύσης η κατάσταση μοιάζει εκτός ελέγχου. Συγκεκριμένα, η αμερικανική οικονομία έχει οριστικά βυθιστεί στην ύφεση. Οι προσωρινές ενδείξεις για το ρυθμό ανάπτυξης στο πρώτο τρίμηνο του 2008, τόσο στις ΗΠΑ (κοντά στο 0,1%) όσο και στην Ευρώπη (0,3%-0,5%), επιβεβαιώνουν την εκτίμηση ότι οι δύο βασικές οικονομίες του πλανήτη κινούνται πλέον με ρυθμούς πολύ κοντά στο μηδέν. Στο α’ εξάμηνο του 2008 υπολογίζεται ότι η οικονομία των ΗΠΑ θα γνωρίσει μείωση του συνολικού ετήσιου ρυθμού ανάπτυξής της στο 0,5% – το χαμηλότερο επίπεδο των τελευταίων 17 ετών. Για το 2009 ο ρυθμός ανάπτυξης του αμερικάνικου ΑΕΠ θα κινηθεί μόλις στο 0,6%.
Το ίδιο δυσοίωνες είναι και οι προβλέψεις για την Ευρώπη. Προβλέπεται επιβράδυνση της ανάπτυξης στην ευρωζώνη στο 1,4% φέτος και στο 1,2% το 2009.
Τι σημαίνουν όλα αυτά; Μπαίνουμε σε μια περίοδο όπου θα ενταθούν ακόμα περισσότερο οι ανταγωνισμοί ανάμεσα στις ιμπεριαλιστικές χώρες και οι γεωπολιτικές αναταραχές. Ο ανταγωνισμός για επέκταση των σφαιρών επιρροής, για τον έλεγχο των ενεργειακών δρόμων, για την όρθωση οικονομικών φραγμών ανάμεσα στους ισχυρούς της γης θα γενικευτεί. Τα όσα συντελούνται στη Βαλκανική, στη Μ. Ανατολή και την Ανατ. Ευρώπη μαρτυρούν αυτή την τάση. Η συγκέντρωση του πλούτου στα χέρια λίγων, οι συγχωνεύσεις και οι εξαγορές επιχειρήσεων για την εξασφάλιση οικονομιών κλίμακας αποτελούν το βασικό σχεδιασμό των πολυεθνικών. Οι αναφορές στην επιστροφή σε κεϋνσιανές πραχτικές δεν έχουν καμία βάση. Η κοινωνικοποίηση των ζημιών αποτελεί τη μοναδική συνταγή για τον περιορισμό των ζημιών της παγκόσμιας κρίσης. Όλα αυτά αποτελούν το νέο υπόστρωμα της επίθεσης που σχεδιάζει το κεφάλαιο ενάντια στις δυνάμεις της εργασίας. Η ακρίβεια, η λιτότητα, η ανεργία, η μεγαλύτερη ευελιξία των εργασιακών σχέσεων, η κοινωνική απόρριψη αποτελούν την παγκόσμια συνταγή. Και μαζί η διάλυση του κοινωνικού κράτους, η ανατίναξη των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης, συνταξιοδότησης, Δημόσιας Υγείας και Εκπαίδευσης.
Είναι φανερό ότι ούτε η ενσωμάτωση της Ανατ. Ευρώπης ούτε ο πόλεμος σε Ιράκ και Αφγανιστάν ούτε η ένταξη της Κίνας στο παγκόσμιο οικονομικό σύστημα έκαναν δυνατή την αποτροπή της καλπάζουσας κρίσης του καπιταλιστικού συστήματος.
Οι εξεγέρσεις της πείνας
Η ανατολή της Νέας Τάξης Πραγμάτων συνοδεύτηκε με διθυράμβους για μια περίοδο παγκόσμιας ειρήνης και ευημερίας. Βέβαια, οι θριαμβευτικοί τόνοι διαψεύστηκαν μέσα στα επόμενα λίγα χρόνια.
Ελάχιστοι όμως ήταν εκείνοι που μπόρεσαν να προβλέψουν τη σημερινή κατάσταση. Σε μια περίοδο που η γη μπορεί να εξασφαλίσει τροφή ικανή να θρέψει δυόμισι φορές παραπάνω από το σημερινό πληθυσμό, 3 δισεκατομμύρια άνθρωποι, ο μισός πληθυσμός του πλανήτη, πεινάνε. Σε περισσότερες από 30 χώρες έχουν ξεσπάσει εξεγέρσεις και κινητοποιήσεις ενάντια στην πείνα και την αύξηση των τιμών. Στην καρδιά της θύελλας βρίσκονται Τυνησία, Αίγυπτος, Υεμένη, Αϊτή, Ακτή Ελεφαντοστού, Καμερούν, Σενεγάλη, Μοζαμβίκη, Μπουρκίνα Φάσο, Γουινέα, Φιλιππίνες, Ταϊλάνδη, Ινδονησία, Πακιστάν, Μεξικό.
Εκατομμύρια άνθρωποι στις φτωχές γειτονιές του πλανήτη διαδηλώνουν κατά της πείνας και της ακρίβειας, συγκρούονται με την αστυνομία, μετρούν νεκρούς. Αφορμή η απόσυρση τεράστιων εκτάσεων γεωργικής γης για την καλλιέργεια φυτών για την παραγωγή βιοκαυσίμου. Υπολογίζεται ότι για την παραγωγή ποσότητας βιοαιθανόλης ικανής για το γέμισμα του ρεζερβουάρ ενός αυτοκινήτου, για μία φορά, απαιτείται τόση ποσότητα καλαμποκιού όση η ετήσια κατανάλωση ενός ανθρώπου του τρίτου κόσμου.
Αιτία το όργιο κερδοσκοπίας των χρηματιστηριακών κεφαλαίων που στρέφονται στην αγορά τροφίμων (και πετρελαίου) για να ρεφάρουν τις ζημιές τους από την πρόσφατη κρίση. Κερδισμένες οι πολυεθνικές των τροφίμων και των αγροτικών εφοδίων, που πλασάρουν τα μεταλλαγμένα σαν μοναδική λύση.
Όχι, η ιμπεριαλιστική παγκοσμιοποίηση και η Νέα Τάξη δεν είναι απλά ένα παράλογο σύστημα. Είναι ο μεγαλύτερος εχθρός της ανθρωπότητας.
Η κρίση περνά στην πραγματική οικονομία
Η κρίση που εκδηλώθηκε με το σπάσιμο της φούσκας των ενυπόθηκων δανείων υψηλού ρίσκου στις ΗΠΑ –απάντηση αλλά και συνέχεια της κρίσης της λεγόμενης "νέας οικονομίας" στο ξεκίνημα του 2000– δεν λέει να κοπάσει.
Το ίδιο το ΔΝΤ εκτιμά ότι στη διάρκειά της "κάηκαν" 1 τρισ. δολάρια. Τραπεζικοί παράγοντες και αναλυτές υπολογίζουν ότι η ζημιά θα φτάσει στο αστρονομικό πόσο των 2 έως και 2,7 τρισ. δολαρίων.
Δεκάδες τράπεζες, από τις μεγαλύτερες του κόσμου, ανακοινώνουν ζημιές δισεκατομμυρίων δολαρίων. Πάνω από 50 βρίσκονται στα όρια της χρεοκοπίας. Μεγάλα πολυεθνικά μονοπωλιακά συγκροτήματα, όπως η General Motors, ανακοίνωσε ζημιές. Η κατανάλωση δείχνει σημάδια υποχώρησης σε Ευρώπη και ΗΠΑ, η εξυπηρέτηση των δανείων δυσκολεύει, ενώ ο διατραπεζικός δανεισμός κλονίζεται καθώς οι μεγάλες τράπεζες φοβούνται το βαθμό εμπλοκής στη χρηματιστηριακή φούσκα των επίδοξων δανειοληπτών τους.
Είναι φανερό ότι αυτή η κρίση δεν είναι μια απλή επανάληψη των φαινομένων του παρελθόντος. Σήμερα δεν έχουμε απλώς την κατάρρευση ενός "επενδυτικού κεφαλαίου", ενός νομίσματος ή μιας περιφερειακής δύναμης όπως στο παρελθόν.
Η κρίση τώρα ξεκινά από την πρώτη σε δύναμη οικονομία του κόσμου και απλώνεται παντού, παρασύροντας στη δίνη της τις ισχυρές οικονομίες του πλανήτη. Εμφανίζεται όχι με κατάρρευση των δεικτών του χρηματιστηρίου, αλλά με την καταγραφή αστρονομικών ζημιών σε τραπεζικά και ασφαλιστικά πολυεθνικά μονοπώλια. Δημιουργεί τεράστια προβλήματα ρευστότητας στο πιστωτικό σύστημα και δυσχέρειες στο δανεισμό, που εξασφάλιζε αποκλειστικά την οικονομική ανάπτυξη και τη φερέγγυα ζήτηση. Απλώνεται σταδιακά στην πραγματική οικονομία, με χαρακτηριστικό στοιχείο τη βύθιση στην ύφεση επίσημα των ΗΠΑ και της ευρωζώνης.
Στην πραγματικότητα, βρισκόμαστε μπροστά στην εκδήλωση του ορίου της συνταγής, που επιζητούσε το ξεπέρασμα μιας κρίσης με τη δημιουργία της επόμενης χρηματιστηριακής φούσκας.
Κοινωνικοποίηση των ζημιών
Και ξαφνικά, το "λιγότερο κράτος" και η "αυτορρύθμιση της αγοράς" πετάχτηκαν στο καλάθι των αχρήστων. Όχι, δεν πρόκειται για τη συρρίκνωση του "κράτους πρόνοιας", για την περικοπή των κοινωνικών δαπανών που γνωρίσαμε τα τελευταία χρόνια. Πρόκειται για την ωμή, πολύπλευρη παρέμβαση του δημόσιου τομέα ώστε να περιοριστούν οι συνέπειες της κρίσης.
Για πρώτη φορά μετά το οικονομικό κραχ του 1929, έχουμε σε Αγγλία και ΗΠΑ "εθνικοποίηση" ιδιωτικών τραπεζών με την παρέμβαση του κράτους για να σωθούν από τη χρεοκοπία.
Λίγα χρόνια μετά τον "πατριωτικό νόμο", που στρατιωτικοποιούσε την αμερικάνικη οικονομία στο ξεκίνημα του πολέμου "ενάντια στην τρομοκρατία", έχουμε στις ΗΠΑ ένα νέο πακέτο φοροαπαλλαγών ύψους 150 δισεκατομμυρίων δολαρίων για να τονωθεί η ζήτηση.
Την ίδια στιγμή, τα επιτόκια αναπροσαρμόζονται για πολλοστή φορά τους τελευταίους μήνες, φτάνοντας την περασμένη βδομάδα στο 2,25%, για να τροφοδοτήσουν με πληθωριστικό χρήμα τα μεγάλα ελλείμματα κυρίως του ιδιωτικού τομέα.
Οι τιμές του πετρελαίου, των μετάλλων, των τροφίμων εκτινάσσονται ανενόχλητα στα ύψη από χρηματιστηριακά κεφάλαια, για να τροφοδοτήσουν ένα νέο κύκλο κερδοσκοπίας, εξαπλώνοντας πληθωριστικά κύματα σε ολόκληρο τον πλανήτη. Και, τέλος, με τη συστηματική "διολίσθηση" του δολαρίου επιχειρούν να μειώσουν το εμπορικό έλλειμμα των ΗΠΑ σε βάρος των ανταγωνιστών τους.
Πριν από μερικά χρόνια, οι ΗΠΑ, επικεφαλής του παγκόσμιου διευθυντηρίου, εξαπόλυαν διαρθρωτικά προγράμματα και καταδίκαζαν σε αφανισμό όσους δεν υπάκουαν στους νόμους της αγοράς. Σήμερα κοινωνικοποιούν τις ζημιές της οικονομίας τους σε παγκόσμια κλίμακα. Και την ίδια στιγμή, πέφτουν όλο και πιο βαθιά στην ύφεση.
Είπαν
"Με όλο το σεβασμό προς τις τράπεζες, αν οι ζημιές του κεφαλαίου δεν αναπληρωθούν σύντομα από τον ιδιωτικό τομέα, θα πρέπει να εξεταστεί η χρησιμοποίηση δημόσιου χρήματος…" "Πράγματι πιστεύω ότι η ανάγκη κρατικής παρέμβασης γίνεται όλο και πιο εμφανής".
Στρος-Καν, γενικός διευθυντής του ΔΝΤ
"Η παρούσα χρηματοοικονομική κρίση θα κριθεί αναδρομικά σαν η πλέον σοβαρή από τα τέλη του Β’ Παγκοσμίου πολέμου".
Άλαν Γκρίσπαν, πρώην πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Τράπεζας των ΗΠΑ
Κείμενα: Σπύρος Παναγιώτου
