Κατ’ αρχήν να ευχαριστήσω τους οργανωτές αυτής της πολυπληθούς συνάντησης. Βεβαίως εγώ δεν θα ασχοληθώ με τα εσωτερικά του ΣΥΡΙΖΑ -θα ήταν απρέπεια αφού δεν ανήκω στον ΣΥΡΙΖΑ. Επειδή όμως με ενδιαφέρει το μέλλον του, θα πω δύο λόγια.
Δεν καταλαβαίνω γιατί ήττα, απογοήτευση, θρήνος… Δεν χάσαμε την Ιερουσαλήμ, υπάρχει Ιερουσαλήμ. Λοιπόν, τον καιρό της μεγάλης ευφορίας, που άρχιζαν να μιλάνε για δυνατότητα εναλλακτικής διακυβέρνησης κ.λπ., με πυρήνα τη ριζοσπαστική Αριστερά, είχα γράψει: Μη βιάζεστε. Γιατί; Διότι αν είναι να κάνουμε κάποτε μια αριστερή κυβέρνηση αυτή θα γίνει από αριστερούς. Νομίζω, λοιπόν, ότι βασική αδυναμία του ΣΥΡΙΖΑ -και δεν θεωρώ ότι ήταν σπουδαία ήττα, καλά είναι εκεί, αν ήταν 7 θα ήταν καλύτερα, αλλά τι έγινε;- λοιπόν, η βασική εσωτερική αντίφαση του ΣΥΡΙΖΑ, είναι ότι δεν ξεκαθάρισε τη στρατηγική του. Δηλαδή: Θα κάνουμε κυβέρνηση με το ΠΑΣΟΚ; Γιατί αν προβλέπεις κυβερνητική συνεργασία, μόνο με το ΠΑΣΟΚ μπορεί να γίνει. Το ΚΚΕ είναι περιχαρακωμένο, η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά, στην οποία έχω την τιμή και την ατυχία να ανήκω, δεν αντιπροσωπεύει πολλά πράγματα από άποψη ψήφων, οπότε ή με το ΠΑΣΟΚ, ή ας οργανώσουμε την αντίσταση στο κύμα του νεοφιλελευθερισμού, ας προσπαθήσουμε να αρχίσουμε να υπάρχουμε, να ηγεμονεύσουμε εν καιρώ, και τότε θα δούμε τι θα κάνουμε.
Η ευγένεια, βέβαια, είναι πολύ καλό πράγμα αλλά νομίζω ότι καλά θα ήτανε να το πουν καθαρά όσοι δεν κλείνουν το δρόμο σε μία κυβερνητική συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ. Να το συζητήσετε μεταξύ σας στον ΣΥΡΙΖΑ και να αποφασίσετε: Πάμε ή δεν πάμε με το ΠΑΣΟΚ. Όσο θα υπάρχει αυτή η ταλάντευση και οι μισοκουβέντες, τόσο ο ΣΥΡΙΖΑ θα έχει ένα εμπόδιο στην πορεία, την οποία θα άξιζε να ακολουθήσει. Θα μιλήσω γενικότερα, δοθέντος του ότι, όπως είπα, δεν έχω δικαίωμα να ανακατευτώ στα εσωτερικά του ΣΥΡΙΖΑ.
Ήδη σκιαγραφήθηκε το γενικό σχήμα της κρίσης. Θα ήθελα να προσθέσω το εξής: Η βασική αντίθεση του καπιταλισμού παραμένει η αντίθεση κεφαλαίου και εργασίας. Όμως, απ’ αυτή τη βασική αντίθεση αναπτύχθηκε στην πορεία, με την τεχνολογία και μ’ όλα τα μέσα παραγωγής και καταστροφής, μία παράγωγη αντίθεση, η οποία απειλεί την ίδια την ύπαρξη του ανθρώπινου είδους. Το να καθόμαστε λοιπόν να συζητάμε για μικροζητήματα και προσωπικές διενέξεις (το είπες έτσι ή αλλιώς, θα πάμε με τούτον ή με εκείνον) είναι λίγο αποπροσανατολισμός. Ας δούμε την τραγικότητα της εποχής μας και να δούμε τι μπορούμε να κάνουμε.
Το βασικό πρόβλημα συνολικά της Αριστεράς σήμερα είναι ότι δεν έχει στρατηγική. Και δεν είχε ποτέ στρατηγική η Αριστερά. Κάτι ειπώθηκε για το ΕΑΜ. Το ΕΑΜ είχε την πρωτοβουλία να οργανώσει τον ελληνικό λαό -όχι το έθνος, γιατί οι δωσίλογοι κι αυτοί έθνος ήτανε κι οι φυγάδες- και πέτυχε αυτήν τη μεγαλειώδη αντίσταση που εγώ δεν τη λέω εθνική αντίσταση, αλλά λαϊκή αντίσταση. Στη συνέχεια, τι έκανε με το Λίβανο, με τη Βάρκιζα, με τη Γκαζέρτα, μ’ όλα αυτά; Εμφύλιος πόλεμος και η ηγεσία του ΚΚΕ ζητούσε δημοκρατική διέξοδο. Δεν ήξεραν τι ήθελαν γιατί δεν είχαν μία στρατηγική. Δύσκολη εποχή. Μην κάνουμε εκ των υστέρων τους έξυπνους, αλλά αν το αναφέρω, είναι ακριβώς για να τονίσω ότι και σήμερα καμία από τις τρεις συνιστώσες της Αριστεράς δεν έχει στρατηγική.
Το ΚΚΕ αναδιπλώθηκε την περίοδο του ’45. Θεωρεί ότι όλο το σφαγείο που έγινε κι όλη η τραγωδία της Σοβιετικής Ένωσης ήταν απλώς μια παρέκκλιση. Ότι όλα πήγαιναν καλά επί Στάλιν και επί Χρουστσόφ χάλασαν – δεν χρειάζεται να επιμείνω είναι γνωστά τα πράγματα. Η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά μιλάει πολύ για επανάσταση, για ρήξη, για ανταρσία, για ό,τι άλλο θέλεις, αλλά δεν ξεκαθάρισε θεμελιώδη προβλήματα. Ποια είναι κατά τη γνώμη μου τα θεμελιώδη προβλήματα τα οποία πρέπει να απαντήσει η Αριστερά, η οποιαδήποτε τάση της Αριστεράς – γιατί κοινά είναι τα προβλήματα, κοινή είναι η μοίρα μας κι αν έχουμε κανέναν φασισμό στην πορεία (το φιδάκι αναπτύσσεται) θα πάμε όλοι στα εκτελεστικά αποσπάσματα ή στα Μακρονήσια, τα ζήσαμε στην εποχή του εμφυλίου πολέμου.
Λοιπόν, πρώτον: Μπαίνουμε σε καινούργιο αιώνα. Δεν είναι χρονολογικό το θέμα, είναι καινούργιες οι διεθνείς συνθήκες, δεν επιμένω σ’ αυτό. Πρέπει λοιπόν να απαντήσει η Αριστερά σε μερικά βασικά ερωτήματα: Γιατί κατέρρευσε το σοσιαλιστικό στρατόπεδο; Όσο δεν μιλάμε δεν έχουμε μέλλον. Το ΚΚΕ γύρισε πίσω και ο ΣΥΝ δεν ασχολείται ουσιαστικά μ’ αυτό το πράγμα. Ασχολήθηκαν ορισμένοι από την εξωκοινοβουλευτική Αριστερά και στη «Διαλεκτική» -το περιοδικό – και στην «Ουτοπία», και βιβλία γράφτηκαν, αλλά αυτό είναι σταγόνα μπροστά στις ανάγκες να ξεκαθαριστεί το γιατί κατέρρευσε το σοσιαλιστικό στρατόπεδο. Εδώ δεν είναι ο χώρος βέβαια να πω εγώ γιατί κατέρρευσε. Θα ξαναβγεί προς το τέλος του χρόνου η τρίτη έκδοση του βιβλίου μου Ένα Φάντασμα Πλανιέται, όποιος έχει κέφι για 400 σελίδες θα κάτσει να το διαβάσει.
Δεύτερον, η κατάσταση της εργατικής τάξης: Ρήξη ή Ενσωμάτωση – ένα παλιό βιβλίο μου του ’89. Ρήξη ή ενσωμάτωση; Στην εργατική τάξη, στην Ελλάδα και παντού, αυτό που κυριαρχεί είναι η διαδικασία ιδεολογικής-πολιτικής ενσωμάτωσης. Το γιατί είναι μέγα θέμα, και δεν είναι γιατί πλούτισε η εργατική τάξη, ξέρουμε την κατάσταση (40 εκατομμύρια πεινασμένοι στην Αμερική, 20% κάτω από το όριο φτώχειας εδώ). Είναι γιατί η παρακμή των κομμουνιστικών και εργατικών κομμάτων, η παρακμή του συνδικαλιστικού κινήματος, συν τα ιδεολογικά εργαλεία του καπιταλισμού, η ελπίδα ότι πάντα μπορεί να περάσει ο εργάτης στην κατάσταση του μικροαστού -ο Λένιν το λέει αυτό, δεν το λέω εγώ- είναι ένα σύνολο παραγόντων που οδηγούν σ’ αυτή την απάθεια της εργατικής τάξης. Βεβαίως έχουμε αγώνες, απεργίες κ.λπ., που κατά κανόνα δεν πολιτικοποιούνται. Είναι οικονομικοί αγώνες, οι οποίοι είναι καλοί και πρέπει να γίνονται.
Τι προοπτικές έχουμε κατά συνέπεια για αλλαγές του κινήματος; Ειπώθηκαν από τον προηγούμενο συναγωνιστή -λέω συναγωνιστής, γιατί το σύντροφος είναι μεγάλη κουβέντα- μία σειρά προβλημάτων, δεν θα επιμείνω σ’ αυτά. Μιλάμε για σοσιαλισμό. Τι σοσιαλισμό; Πρώτον, λέγεται και ξαναλέγεται το με δημοκρατία και με ελευθερία. Λάθος. Στην έννοια σοσιαλισμός εμπεριέχεται και η δημοκρατία και η ελευθερία. Είναι ευρύτερη έννοια. Ένα σύνολο που έχει υποσύνολα, όπως λέμε στα μαθηματικά, τη δημοκρατία και την ελευθερία. Αν αυτές παραβιάστηκαν (που παραβιάστηκαν), ήταν και βασικές αιτίες της κατάρρευσης.
Δεύτερον, κοινωνικοποίηση των μέσων παραγωγής ή κρατικοποίηση; Αυτό που κυριάρχησε ήταν η κρατικοποίηση. Ένας συγκεντρωτικός, αυταρχικός, πυραμιδικός μηχανισμός, ο οποίος δεν μπορούσε να οργανώσει την παραγωγή και ο σοβιετικός πολίτης – κατά τον σοφό Χρουστσόφ – να τρώει περισσότερο βούτυρο από τον Αμερικανό. Η τραγωδία του οικονομισμού που κυριάρχησε σ’ αυτές τις χώρες μαζί με την έλλειψη δημοκρατίας, ελευθερίας και συμμετοχής των μαζών, ατροφίας των Σοβιέτ κ.λπ. Εργατική δημοκρατία. Πώς εργατική δημοκρατία και ποιοι θεσμοί και ποιος συσχετισμός δύναμης προπαντός θα παρεμποδίσει εκ νέου την αυτονόμηση του κράτους και του κόμματος από την κοινωνία και τη δημιουργία άλλων τραγωδιών, διαφορετικών από αυτές τις οποίες ζήσαμε; Απεριόριστη ανάπτυξη. Τι θα πει απεριόριστη ανάπτυξη των παραγωγικών δυνάμεων; Λατρεία των παραγωγικών δυνάμεων, ξεχάσαμε τις παραγωγικές σχέσεις, ξεχάσαμε την πολιτική και το πρόβλημα της Σοβιετικής Ένωσης ήταν να παράγει περισσότερα απ’ ότι η Αμερική;
Ειπώθηκε πρωτύτερα, το τόνισα κι εγώ: Δεν υπάρχει δυνατότητα απεριόριστης ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων. Δεν υπάρχει δυνατότητα μιας υπεραφθονίας όπως ρομαντικά κατά καιρούς πιστεύαμε ή ακούγαμε. Η γη είναι ένας μικρός πλανήτης, το πετρέλαιο πόσα χρόνια θα αντέξει ακόμα – η Αμερική έχει ούτε για δέκα χρόνια ακόμα πετρέλαιο. Πόλεμος λοιπόν στο Ιράκ και στη Μ. Ανατολή και στο Αφγανιστάν. Ο σίδηρος τελειώνει. Το ουράνιο είναι πολύ λίγο και καταστροφικό, το κάρβουνο αντέχει, αλλά πόσο θ’ αντέξει;
Αν δούμε με προοπτική αιώνων, η ανθρωπότητα δεν θα επιβιώσει αν δεν αλλάξει ριζικά τρόπο μεταβολισμού με τη φύση. Δηλαδή από τα γιγαντιαία έργα και τα γιγαντιαία εργοστάσια που κάποτε λέγαμε θα γίνουν κομμουνιστικά και μπράβο που αναπτύσσονται στον καπιταλισμό, πρέπει να πάμε σε μια κατά το δυνατόν μέγιστη αποκέντρωση – βεβαίως με προγραμματισμό. Η πληροφορική σήμερα δίνει τη δυνατότητα της αποκέντρωσης και ταυτόχρονα του συντονισμού. Η μεγαλύτερη αυτονόμηση τοπικών παραγωγικών δυνάμεων. Όσο το δυνατόν περισσότερα τοπικά γεωργικά, βιοτεχνικά, βιομηχανικά προϊόντα, ώστε να αποφευχθεί η σπατάλη ενέργειας, η καταστροφή του πετρελαίου, των ανθρώπων, με τα τραίνα, τους σιδηρόδρομους, τα αεροπλάνα, τα τάνκερ κ.λπ. Δεν είναι βιώσιμη η ανθρωπότητα αν συνεχιστεί -έστω και υπό το έμβλημα του κομμουνισμού- η καπιταλιστική τεχνολογική οργάνωση της οικονομίας. Έχει διαταραχθεί ο ομαλός μεταβολισμός ανθρώπου-φύσης και μία βασική θεμελιώδης απαίτηση μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας είναι να αποκαταστήσει, στο βαθμό που μπορεί να αποκατασταθεί, αυτή την ισορροπία.
Και μέσα σ’ αυτά τα, θεμελιώδη κατά τη γνώμη μου, αιτήματα μπαίνει και το οικολογικό. Κάθε δεντράκι που φυτεύεται είναι καλό, κάθε λίμνη που δεν αποξηραίνεται είναι καλό, αλλά αν δεν εντάξουμε το οικολογικό στη σοσιαλιστική και κομμουνιστική προοπτική, θα λέμε πράγματα χρήσιμα ενδεχομένως, αλλά δεν θα χαράζουμε μία προοπτική για να αρθεί, όπως είπα, η ήδη κρίσιμη αντίθεση ανθρώπου-φύσης και να αποκατασταθεί, στο βαθμό που μπορεί να αποκατασταθεί, η ισορροπία ανθρώπου και φύσης, αυτό που λέμε ομαλός μεταβολισμός, ακολουθώντας την έκφραση του Μαρξ.
Έχουμε λοιπόν επεξεργαστεί απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα; Το είπα, και είναι γνωστό. Το ΚΚΕ επέστρεψε, ο ΣΥΝ ασχολείται με πολλά και ωραία – διαβάζω θαυμάσια πράγματα λογοτεχνίας, τέχνης κ.λπ. στην «Αυγή», στην «Εποχή», αλλά δεν βλέπω προβληματισμό γι’ αυτά τα θέματα. Εμείς της άκρας Αριστεράς κάτι κάναμε, αλλά εν γένει έχουμε πολύ ψηλά τη γροθιά για επανάσταση, ενώ πρέπει να δούμε πώς θα συνεργαστούμε με τις υπόλοιπες δυνάμεις. Και το έχω πει και το έχω γράψει και το ξαναλέω: στο βαθμό που η εξωκοινοβουλευτική Αριστερά θα βρει τρόπο να συνεννοηθεί και να φτιάξει έναν πόλο της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς, και ο πόλος αυτός να αποκτήσει πολιτικό βάρος και αντιστοίχως και ψήφους βέβαια, θα πρέπει να συνεργαστεί με τον ΣΥΡΙΖΑ, έναν ΣΥΡΙΖΑ, βέβαια, που θα ξεπεράσει την εσωτερική του αδυναμία προς τα αριστερά.
Και να τελειώνω, μιλώντας για την Ευρώπη. Για να δούμε κάποια θέματα για τα οποία δεν τολμούμε να μιλήσουμε τίμια και καθαρά. Η παγκοσμιοποίηση είναι παγκοσμιοποίηση του κεφαλαιοκρατικού τρόπου παραγωγής. Η Ευρώπη είναι Ευρώπη των πολυεθνικών – πολύ καλά κάνουμε και τα λέμε. Ερώτημα: Έξω από την Ευρώπη; Παραδείγματος χάριν, το ΝΑΡ στο οποίο ανήκω λέει έξω από την Ευρώπη και εγώ λέω έξω από την Ευρώπη, αλλά πώς σε έναν παγκοσμιοποιημένο καπιταλισμό θα κάτσεις έξω από την Ευρώπη; Πώς θα επιβιώσεις; Με ανταλλαγές, με προϊόντα, με βιομηχανία, τεχνολογία κ.λπ.; Δεν λέω ότι είναι λάθος, αλλά απαιτώ να το συγκεκριμενοποιήσουν. Πώς μία Ελλάδα έξω από την Ευρώπη είναι βιώσιμη. Από την άλλη μεριά ο ΣΥΝ λέει Ευρώπη των λαών κ.λπ. Να μας συγκεκριμενοποιήσουν τι σημαίνει Ευρώπη των λαών. Εγώ λέω λοιπόν -κάνοντας τον έξυπνο- το εξής: Από τη στιγμή που έχουμε την Ευρώπη των μονοπωλίων, εμείς πρέπει να αντιτάξουμε την αντίστοιχη ενότητα του εργατικού κινήματος, του συνδικαλιστικού κινήματος σε πανευρωπαϊκή κλίμακα, με προοπτική το 2733 τις Ενωμένες Σοσιαλιστικές Δημοκρατίες της Ευρώπης. Όλα τα άλλα είναι είτε υπεκφυγές, είτε μεγάλα επαναστατικά λόγια χωρίς αντίκρισμα.
Ενότητα της Αριστεράς: Δεν μπορεί να υπάρξει αυτή τη στιγμή ενότητα, αλλά μπορεί και πρέπει να υπάρξει κοινή δράση και των τριών συνιστωσών. Το ΚΚΕ ελπίζω κάποτε να αποτινάξει αυτό το καρκίνωμα της ηγεσίας του, γιατί όλοι οι κομμουνιστές δεν είναι καρκινώματα και όλοι αυτοί δεν εγκρίνουν αυτά τα οποία λέει και γράφει και κάνει η σημερινή ηγεσία. Ελπίζω, λοιπόν, κάποτε το ΚΚΕ να ξεπεράσει αυτόν το σεχταρισμό και την απομόνωση. Οι τρεις συνιστώσες διαφέρουν σε θέματα: Πρώτα-πρώτα διασπάσεις διασπάσεων, πικρίες, αντιθέσεις εχθρότητες. Πέρασε μια ολόκληρη γενιά, πέρασαν 40 χρόνια από την 12η την περίφημη, να δούμε ότι ο εχθρός είναι κοινός και δεν είμαστε εχθροί μεταξύ μας. Αλλά υπάρχουν διαφορές, στρατηγικής, κουλτούρας, νοοτροπίας, πολιτισμού, αυτά υπάρχουν είναι δεδομένα.
Κοινή δράση λοιπόν εναντίον της ανεργίας και της φτώχειας μες στον αυξανόμενο κοινωνικό πλούτο. Κοινή δράση για την καταστροφή του παραγωγικού ιστού της χώρας, 16% είναι ο πρωτογενής παραγωγικός ιστός, πώς θα αντέξει η οικονομία μας; Δεν αντέχει, είμαστε μια παρασιτική οικονομία και προσπαθούμε να ζήσουμε με παρασιτικά επαγγέλματα. Να ‘ρθουνε και οι τελευταίοι νέοι των χωριών να μεταφέρουνε με τα μηχανάκια πίτσα. Αβίωτες πόλεις, το λέμε και το ξαναλέμε, έχει ξεχάσει η Αριστερά, όχι το καυσαέριο, αλλά αν μπορεί να ζήσουν άνθρωποι, να μεγαλώσουν παιδιά και να βγουν βιολογικά, νευρικά και σωματικά υγιή παιδιά στην Αθήνα και γενικότερα στις πόλεις. Τι κάνουμε; Δεν κάνουμε τίποτα. Κάνουμε απλώς καταγγελίες. Το κράτος καταστολής οργανώνεται συστηματικά εναντίον όλων μας. Και του ΣΥΝ και του ΣΥΡΙΖΑ και του ΚΚΕ και εμάς της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς.
Πόλεμοι της Νέας Τάξης: Συμμετέχουμε στους πολέμους. Εντάξει, εκεί γίνεται αρκετή δουλειά, αλλά συνολικά η Αριστερά είναι μια Αριστερά της καταγγελίας. Η άλλη άκρη είναι η Αριστερά η κυβερνητική. Ας δούμε πώς, εκτός από την καταγγελία που είναι αναγκαία, θα έχουμε να κάνουμε προτάσεις, θα δημιουργήσουμε στο χώρο του πολιτισμού, της φιλοσοφίας, της τέχνης. Να αρχίσουμε να ηγεμονεύουμε, όπως κάποτε ηγεμονεύσαμε σ’ αυτό το χώρο και δεν ηγεμονεύουμε σήμερα. Και ταυτόχρονα, με την κοινή δράση, με μια διαδικασία διαλόγου, σύγκλισης κ.λπ. να αρχίσουμε να αλληλοκαταλαβαινόμαστε, ώστε αυτό που λέμε ενότητα να μπορεί να υπάρξει κάποτε.
Μέσα απ’ όλα αυτά λοιπόν τα δύσκολα ας θυμηθούμε τρεις μεγάλους. Δεν μ’ αρέσουν τα τσιτάτα, αλλά είμαι υποχρεωμένος να αναφερθώ σ’ αυτούς. Δεν μ’ αρέσει να αναφέρομαι στους μεγάλους, πρέπει να σκεφτόμαστε με τα δικά μας μυαλά. Τι λέει ο Μαρξ όταν τον ρώτησαν τι θα κάνουν οι οπαδοί του; Ψηφίστε τους φιλελεύθερους εναντίον των Τόρις και ετοιμάζετε το σημείο να τους κρεμάσετε. Τα έγραψα προ ημερών, τα ξαναλέω. Εμείς δεν θέλουμε σκοινί, είμαστε πολιτισμένοι άνθρωποι. Δεύτερον, τι λέει ο Λένιν; Θα συνεργαστείτε με ένα, δύο, τρία σημεία. Με ανθρώπους που θα σας παρατήσουν μεθαύριο, θα συνεργαστείτε όσο πάει. Τι λέει ο Γκράμσι; Συνεργαστείτε με τους ρεφορμιστές. Τώρα δεν ξέρω εσείς αν είστε ρεφορμιστές, για την πολύ σκληρή Αριστερά, πάντως, είστε. Κι εγώ λέω, λοιπόν, να συνεργαστούμε εμείς οι μεγάλοι επαναστάτες με τους ρεφορμιστές. Ας σοβαρευτούμε λιγάκι, ας δούμε τους κινδύνους που έχουμε μπροστά μας και ν’ αφήσουμε τα μεγάλα λόγια.