Aκόμα και αν αγνοήσουμε την ύπαρξη της έννοιας του ασύλου σε όλους τους πολιτισμούς, ακόμα κι αν δεν πάμε πίσω στο 1088, στο άσυλο του πρώτου πανεπιστήμιο που ιδρύθηκε στη Μπολόνια, ή σε όλα τα μεγάλα πανεπιστήμια της Δύσης ως τον 16ο αιώνα, δεν μπορούμε να παραβλέψουμε πως από τον 19ο αιώνα το πανεπιστημιακό άσυλο στην Ελλάδα αποτελούσε εθιμικό δίκαιο, με σχετικές αναφορές τουλάχιστον από το 1897, και απέκτησε κεντρική σημασία την προδικτατορική περίοδο, όταν οι φοιτητές βρέθηκαν πρωτοπόροι του δημοκρατικού κινήματος (κινητοποιήσεις για την Κύπρο, κίνημα του 114, Λαμπράκηδες κ.λπ.). Ακόμα και κατά τη δικτατορία το άσυλο αποτελούσε ζήτημα, καθώς το Φλεβάρη του 1973, σε διαμαρτυρία για την παραβίασή του, παραιτήθηκαν η Σύγκλητος του ΕΜΠ και το Διοικητικό Συμβούλιο της Φιλοσοφικής.
Με την εξέγερση του Πολυτεχνείου το άσυλο σφράγισε τη λαϊκή συνείδηση, αλλά στη συνταγματική αναθεώρηση του 1975 απορρίφθηκε η πρόταση για κατοχύρωσή του, ενώ το 1977 ο Άρειος Πάγος γνωμοδοτούσε πως άσυλο δεν υφίσταται και η αστυνομία πρέπει να παρίσταται στις φοιτητικές συνελεύσεις «εάν αυτές παρεκκλίνουν του σκοπού τους και μετατρέπονται σε πολιτικές συναθροίσεις». Παρά τις, υπό το βάρος των θυελλωδών αντιδράσεων, δηλώσεις του υπ.Παιδείας Ράλλη πως «η κυβέρνηση αναγνωρίζει ουσιαστικά και στην πράξη το πανεπιστημιακό άσυλο», ακολούθησαν πάμπολλες παραβιάσεις του – χαρακτηριστικά παραδείγματα, ο εγκλωβισμός αστυνομικού στο Πανεπιστήμιο Πατρών το 1978, όταν οι φοιτητές έκλεισαν την πόρτα μετά από εισβολή της αστυνομίας που καταδίωκε διαδηλωτές, και η εισβολή στη Νομική, το κυνηγητό και οι ξυλοδαρμοί φοιτητών από αστυνομικούς το 1979, κατά τη διάρκεια του κινήματος ενάντια στον νόμο 815. Πολλά από αυτά που ακούγονται σήμερα γράφονταν ήδη από τότε στις εφημερίδες: «…θέλουν να τεμπελιάσουν, υποχρεώνουν τους κανονικούς φοιτητές να χάνουν τα μαθήματά τους, και έχουν ύστερα το θράσος να μιλάνε για κατοχύρωση πανεπιστημιακού ασύλου…», «…να διαφυλαχθεί η περιουσία του Πανεπιστημίου που κινδυνεύει από τους αναρχικούς».
Κάτω από την πίεση του κινήματος, το άσυλο κατοχυρώθηκε το 1982 με τον νόμο 1268, που όριζε ότι για την άρση του ασύλου απαιτούνταν ομόφωνη άδεια της επιτροπής ασύλου (Πρύτανης, ένα μέλος ΔEΠ, εκπρόσωπος φοιτητών) ή –σε περίπτωση μη ομοφωνίας– της συγκλήτου με ενισχυμένη πλειοψηφία 2/3. Αυτό δεν εμπόδισε πολλές νέες παραβιάσεις. Τον Οκτώβρη του 1983, στα Προπύλαια, διαλύεται από την αστυνομία συγκέντρωση της Επιτροπής για το Στρατό και πραγματοποιούνται συλλήψεις. Συλλήψεις αφισοκολλητών στον ίδιο χώρο έχουμε την άνοιξη του 1985, ενώ κατά τις φοιτητικές εκλογές της ίδιας χρονιάς αστυνομία εισβάλλει στη Νομική. Το 1986 επιχειρείται αποκλεισμός των Προπυλαίων από την αστυνομία, με τον τότε αστυνομικό διευθυντή να δηλώνει πως… «τα Προπύλαια δεν αποτελούν χώρο πολιτικών συγκεντρώσεων αλλά περιπάτου». Άδεια για εισβολή σε πανεπιστημιακό χώρο δόθηκε στις 18/11/1985, στο Χημείο, που είχε καταληφθεί σε διαμαρτυρία για τη δολοφονία του μαθητή Μιχάλη Καλτεζά, από επιτροπή ασύλου (επί πρυτανείας Σταθόπουλου), και το 1995, στο ΕΜΠ (επί πρυτανείας Μαρκάτου), όταν η αστυνομία εισέβαλε στο χώρο που είχε καταληφθεί μετά την πορεία της 17ης Νοέμβρη, πραγματοποιώντας 500 συλλήψεις. Και αν αυτές είναι οι μόνες δύο επίσημες παραβιάσεις του ασύλου, οι «ανεπίσημες» είναι πάμπολλες και συνεχίζονται μέχρι σήμερα: αστυνομικοί μπαίνουν «κατά λάθος» σε χώρους ασύλου, ασφαλίτες εντοπίζονται σε φοιτητικές συνελεύσεις, δακρυγόνα ρίχνονται σε προαύλια πανεπιστημίων, αστυνομικοί κραδαίνουν περίστροφα στα κάγκελα του ΕΜΠ κ.λπ. Ενώ, παρά τις αντιδράσεις του φοιτητικού κινήματος, το νομοθετικό πλαίσιο κουτσουρεύτηκε ακόμα περισσότερο με τον νόμο-πλαίσιο Γιαννάκου το 2007. Από άσυλο για όλο το λαό, το άσυλο περιορίστηκε στα μέλη της ακαδημαϊκής κοινότητας, στους χώρους έρευνας και διδασκαλίας, η ελεύθερη διακίνηση ιδεών αντικαταστάθηκε από «την προστασία του δικαιώματος στη γνώση, τη μάθηση και την εργασία των μελών της ακαδημαϊκής κοινότητας», ενώ αρμοδιότητα για την άρση του ασύλου έχει πλέον το Πρυτανικό Συμβούλιο (Πρύτανης, δύο Αντιπρυτάνεις, εκπρόσωπος των φοιτητών, Προϊστάμενος Γραμματείας) με απλή πλειοψηφία.
Παρά την πολεμική, ο θεσμός του ασύλου μετρά πάνω από έναν αιώνα, οι αγώνες για τη διεκδίκησή του πάνω από 50 χρόνια και το σύνθημα «Κάτω τα χέρια από το άσυλο – το άσυλο ανήκει σε όλο το λαό» γράφει και θα συνεχίσει να γράφει τη δική του ιστορία, σε πείσμα των μεθοδεύσεων κάθε Χρυσοχοΐδη.
Ρούλα Μουτσέλου