Η εξέλιξη του 18ου συνεδρίου του ΚΚΕ δεν πρόσφερε κάτι ουσιώδες στην υπόθεση της Αριστεράς και του κομμουνιστικού κινήματος στην Ελλάδα. Πρόσφερε αντίθετα στον αστισμό την ευκαιρία να κριτικάρει ένα σοβαρό ζήτημα, την αποτίμηση των μεταβατικών κοινωνιών του 20ού αιώνα, ακριβώς διότι ο τρόπος που συζήτησε το ΚΚΕ αυτό το ζήτημα ήταν λαθεμένος: αποστεωμένη ανακάλυψη πραγμάτων 50 χρόνια μετά, χαώδης συζήτηση, χωρίς ουσιαστικά συμπεράσματα. Στα άλλα ζητήματα του συνεδρίου, όπως και στον προσυνεδριακό διάλογο, κυριάρχησε πάλι η σύγχυση και η γνωστή αντιστροφή της πραγματικότητας από πλευράς ηγετικής ομάδας, π.χ. στα ζητήματα του ιμπεριαλισμού και της εξάρτησης για τα οποία γίνεται λόγος παρακάτω.
Το κεντρικό χαρακτηριστικό του συνεδρίου ήταν η πλήρης επικράτηση της ηγετικής ομάδας περί την Αλέκα Παπαρήγα. Στείρος ταξικισμός (*), πλήρης απαξίωση της ανάγκης τακτικής ευρύτερων μετώπων και ενωτικής πολιτικής στη βάση, και κυρίως, ανοχή απέναντι στη δεξιά διακυβέρνηση. Το κεντρικό στίγμα του συνεδρίου μοιάζει να είναι η περιχαράκωση. Η εκτίμηση της ηγετικής ομάδας είναι ότι άλλα σχήματα (ειδικά ο ΣΥΡΙΖΑ) δεν θα αντέξουν στις δυσκολίες της περιόδου και το περιχαρακωμένο ΚΚΕ θα παραμείνει κυρίαρχο στην αριστερά – και κομμάτι του "εθνικού κορμού" ταυτόχρονα, με όλα τα ευεργετήματα που συνεπάγεται αυτό, ξεκινώντας από τα φραστικά συγχαρητήρια του Καραμανλή. Γι’ αυτό και το μένος ενάντια στο ΣΥΡΙΖΑ, που, σε αντίθεση με το δικομματισμό, ούτε καν προσκλήθηκε στο συνέδριο.
Ήταν μάλλον αναμενόμενο (και θα συνεχιστεί) το ξήλωμα παλιότερων στελεχών που συνδέονται με την περίοδο Φλωράκη – που από ένα χρονικό σημείο και μετά είχε ένα πιο ανοιχτό στην υπόλοιπη Αριστερά κλίμα. Η διαμόρφωσή τους δεν κολλάει με το σκέτα "ταξικιστικό πνεύμα". Όπως και να το κάνουμε, δεν τους είναι εύκολο να λένε ότι η Ελλάδα είναι ιμπεριαλιστική χώρα αλλά ο χαρακτήρας του Μετώπου αντιιμπεριαλιστικός. Έτσι, εκτός ΠΓ βρέθηκαν Σπ. Χαλβατζής και Θοδ. Τζιαντζής, εκτός ΚΕ αρκετοί περισσότεροι.
Η ουσία βρίσκεται αλλού. Όσο κι αν ορκίζεται η ηγετική ομάδα στην εργατική τάξη, όσο ταξικισμό και περιχαράκωση κι αν χρησιμοποιήσει, είναι τόσο δεξιά πολιτικά και μπερδεμένη (έως ανύπαρκτη) ιδεολογικά η γραμμή του κόμματος, που ένα είναι βέβαιο: από τους κόλπους του θα συνεχίσουν να ξεπηδούν δεξιές καταστάσεις. Αυτό έγινε στο παρελθόν, αυτό ετοιμάζεται και για το μέλλον. Δυστυχώς.
(*) Ταξικισμός: έντονη, πολλαπλή κατά ρυπάς χρήση του προσδιοριστικού "ταξικός" [ταξικός αγώνας, ταξική πάλη, ταξικές δυνάμεις, ταξική πολιτική, τάξη ενάντια στην τάξη κ.λπ.] για να καλυφθεί εντέλει μια συντηρητική –δεξιά– σεχταριστική στάση.
Κείμενα: Χρίστος Καραμάνος
Κατάργηση του ιμπεριαλισμού και της εξάρτησης
Η ηγεσία του ΚΚΕ προσπαθεί την τελευταία δεκαετία να σπρώξει το κόμμα σε μια αντίληψη ότι η Ελλάδα είναι χώρα μικροϊμπεριαλιστική και το χαρακτηριστικό της εξάρτησης είναι από δευτερεύον έως ανύπαρκτο και πάντως αποπροσανατολιστικό. Ο Μάκης Μαΐλης, στην προσωπική του παρέμβαση –ένδειξη των διαφωνιών που πρέπει να διαχειριστούν– ξιφουλκεί: "αν το ΚΚΕ αποδεχόταν τα περί "εξαρτημένης Ελλάδας που δεν βρίσκεται στο ιμπεριαλιστικό στάδιο" θα ακυρωνόταν η στρατηγική του". Η Ελλάδα δεν είναι πια εξαρτημένη χώρα, έχει μπει στο ιμπεριαλιστικό στάδιο – μη ρωτήσετε από πότε. Στις θέσεις για το 18ο συνέδριο η αντίληψη αυτή ισχυροποιείται αλλά δεν κολλάει με την εμπειρία του κόσμου του ΚΚΕ (ούτε και ευρύτερα του λαού). Έτσι, ο προσυνεδριακός διάλογος είναι γεμάτος από τοποθετήσεις αμφισβήτησης αλλά και σύγχυσης. Στο ζήτημα αναλαμβάνει να δώσει λύση ο Στέφανος Λουκάς, μέλος του ΠΓ της ΚΕ του ΚΚΕ, με βαρυσήμαντο δισέλιδο άρθρο στο Ριζοσπάστη (25 Γενάρη 2009).
Η τοποθέτησή του αποτελεί ένα "ποιοτικό άλμα" σε σχέση με τις μέχρι σήμερα τοποθετήσεις της ηγετικής ομάδας. Στη θέση του ιμπεριαλισμού, και προκειμένου να τελειώνουν μια και καλή με το ζήτημα της εξάρτησης, ο Στ. Λουκάς επαναφέρει μια… γκορμπατσοφική θεωριούλα: την "αλληλεξάρτηση". Μια θεωριούλα, που χρησιμοποιήθηκε για να δικαιολογήσει την πιο δεξιά και ρεβιζιονιστική γραμμή μέχρι σήμερα και που φυσικά δεν έχει καμιά σχέση με τη λενινιστική αντίληψη για τον ιμπεριαλισμό, σαν παγκόσμιο σύστημα ληστρικής εκμετάλλευσης και καταπίεσης των λαών από μια χούφτα ιμπεριαλιστικές χώρες. Αντί γι’ αυτό έχουμε μια "ιμπεριαλιστική πυραμίδα" (άλλη διαστρέβλωση κι αυτή) όπου όλες οι χώρες εξαρτώνται η μία από την άλλη. Ακόμη και οι πιο ισχυρές… εξαρτώνται από τις λιγότερο ισχυρές (τις μικροϊμπεριαλιστικές, με όρους Αλέκας Παπαρήγα). Ας δούμε τρία χαρακτηριστικά αποσπάσματα.
Η "αβλεψία" του Λένιν
Στο πρώτο απόσπασμα συνειδητοποιούμε ότι, κατά την τρέχουσα αντίληψη του ΚΚΕ, ο Λένιν έκανε μια μεγάλη παράλειψη: σε συνθήκες ολοένα εντεινόμενης και πιο βαθιάς καπιταλιστικής διεθνοποίησης οι σχέσεις κρατών είναι σχέσεις αλληλεξάρτησης. Στην εποχή του ανώτατου σταδίου του καπιταλισμού, δηλαδή του ιμπεριαλισμού, η αλληλεξάρτηση των καπιταλιστικών οικονομιών των καπιταλιστικών κρατών βαθαίνει, γίνεται ολοένα και πιο στενή, και αυτό έχει σχέση με τη δημιουργία του μονοπωλίου.
Η αλληλεξάρτηση δεν είναι λοιπόν κάποιο πρόσφατο φαινόμενο. Είναι σύμφυτο με τον ιμπεριαλισμό. Μόνο που ο Λένιν "δεν κατάφερε" να το διακρίνει. Δεν την ανέφερε πουθενά. Αντίθετα, επέμεινε σε μια ανύπαρκτη κατά την αντίληψη του ΚΚΕ έννοια, την ιμπεριαλιστική εκμετάλλευση της πλειοψηφίας των χωρών του πλανήτη. Ο σύγχρονος Ηρακλής του ΚΚΕ (όπως και ο –τιμημένος από την Αλέκα με το σχετικό αγαλματίδιο– Γκόρμπι) αποκαθιστά την ουσία: ιμπεριαλιστική καταλήστευση απλά δεν υπάρχει, ταυτίζεται με την καπιταλιστική εκμετάλλευση από την αστική τάξη κάθε χώρας. Στο πλαίσιο αυτό υποβαθμίζεται ο πόλεμος (κεντρικό χαρακτηριστικό της εποχής του ιμπεριαλισμού κατά τον Λένιν), αφού άλλωστε σχεδόν εξαφανίζεται και το μοίρασμα της γης ανάμεσα στους μονοπωλητές. Παράλληλα εξαφανίζεται η αντίληψη για τον παρασιτισμό (π.χ. σήμερα γιγάντωση των κερδοσκοπικών-τζογαδόρικων κεφαλαίων) σα βασικό στοιχείο του ιμπεριαλιστικού σταδίου του καπιταλισμού.
Ο χυλός της αλληλεξάρτησης
Στο δεύτερο απόσπασμα βλέπουμε το πόσο "μονομερές" είναι να εξετάζουμε τα ζητήματα από τη σκοπιά της ιμπεριαλιστικής εξάρτησης, χωρίς την αλληλεξάρτηση – που δείχνει το πόσο εξαρτημένα είναι τα "ισχυρά" κράτη, πόσο έχουν ανάγκη τα "υποδεέστερα" κράτη. Άλλωστε όλα σε μια "ιμπεριαλιστική πυραμίδα" συμμετέχουν. Δεν υπάρχει κορυφή χωρίς τη βάση…
Τις σχέσεις των καπιταλιστικών οικονομιών, επομένως και κρατών, μόνο αν τις εξετάζουμε μέσα στο πλαίσιο της αλληλεξάρτησής τους, μπορούμε να τις αντιμετωπίσουμε ολοκληρωμένα σωστά. […] αν το εξετάσουμε ως ζήτημα σχέσεων εξάρτησης, δεν το εξετάζουμε ολοκληρωμένα και πάντως το θέτουμε λαθεμένα. […]
Για παράδειγμα, το ισχυρό κράτος, δηλαδή η ισχυρή καπιταλιστική οικονομία, έχει ανάγκη την υποδεέστερη, την ενδιάμεση. Χωρίς αυτήν, χωρίς την εξαγωγή κεφαλαίων και εμπορευμάτων σ’ αυτήν, το κεφάλαιο δυσκολεύεται στην αναπαραγωγή του. Το ίδιο, βεβαίως, ισχύει και για την υποδεέστερη, την ευρισκόμενη σε ενδιάμεση θέση στην ιμπεριαλιστική πυραμίδα οικονομία. Χωρίς τη διαπλοκή της με την ισχυρή καπιταλιστική οικονομία κινδυνεύει η αναπαραγωγή του κεφαλαίου, συνολικά των καπιταλιστικών σχέσεων. Δεν μπορεί, π.χ., να εξηγηθεί διαφορετικά […] η επιμονή των ελληνικών κυβερνήσεων για προσέλκυση ξένων επενδυτών χρησιμοποιώντας και πρώην ΔΕΚΟ (ΟΤΕ), και πρώην κρατικής ιδιοκτησίας τράπεζες (Εμπορική).
Προσέξτε, δεν έχουμε ξένα μονοπώλια να επελαύνουν στην Ελλάδα, να ελέγχουν πλέον όλους τους νευραλγικούς τομείς της οικονομίας. Δεν έχει βαθύνει η εξάρτηση σε πρωτόγνωρο βαθμό. Απλά οι κυβερνήσεις της Ελλάδας έχουν μια "επιμονή" στην "προσέλκυση ξένων επενδύσεων". Πλήρης αντιστροφή της πραγματικότητας. Δεν υπάρχει ξεπούλημα στο διεθνές μονοπωλιακό κεφάλαιο. Και βέβαια δεν ληστεύουν και δεν εκμεταλλεύονται διπλά και τρίδιπλα τη χώρα και το λαό οι "προσελκυόμενοι επενδυτές". Όχι. Σύμφωνα με την Αλέκα Παπαρήγα (άλλο "ποιοτικό άλμα" αυτό) οι ιμπεριαλιστές δεν φταίνε. Ο πωλητής ευθύνεται μόνο. Η κυβέρνηση. Θυμηθείτε τη σχετική ρήση της Αλέκας Παπαρήγα για το ξεπούλημα των λιμανιών στους νυν συντρόφους Κινέζους: "Δεν ευθύνεται ο αγοραστής αλλά η κυβέρνηση που πουλάει. Κι αυτό ισχύει σε κάθε περίπτωση".
Τέλος ο αντιιμπεριαλισμός
Φτάνουμε τώρα στα πολιτικά συμπεράσματα.
Επομένως, αυτό που πρέπει να ενδιαφέρει πρωταρχικά το κίνημα της εργατικής τάξης και των συμμάχων της είναι η κατάργηση των καπιταλιστικών σχέσεων παραγωγής, και όχι η κατάργηση των ανισότιμων σχέσεων, μεταξύ κρατών στον καπιταλισμό, που, σε τελευταία ανάλυση, ακολουθούν τη νομοτελειακή πορεία της καπιταλιστικής διεθνοποίησης σε συνθήκες ανισόμετρης ανάπτυξης.
Γνωστές τροτσκιστικής προέλευσης αντιλήψεις. Που θέλουν να υψώσουν σινικά τείχη ανάμεσα στον αντιιμπεριαλισμό και τον αντικαπιταλισμό. Που κυριολεκτικά καταρρέουν μπροστά σε όσα παλεύονται σήμερα σε ολόκληρο τον πλανήτη, π.χ. στη Λατινική Αμερική, στην Ασία. Την ώρα που, σε εξαρτημένες χώρες όπως η Ελλάδα, αντιιμπεριαλισμός και αντικαπιταλισμός είναι αδιαίρετες και ενιαίες κατευθύνσεις. Που ο αντιιμπεριαλισμός μπορεί να φέρει το εργατικό κίνημα σε αγωνιστική συμπόρευση με (και ηγεμονία πάνω σε) ευρύτερα λαϊκά στρώματα ενάντια στον κύριο εχθρό, τη μεγαλοαστική τάξη. Της οποίας κεντρικό χαρακτηριστικό είναι η υπεργολαβία (σε ντόπιες και διεθνείς μπίζνες) και η παράδοση του πλουτοπαραγωγικού δυναμικού της χώρας στις πολυεθνικές, κρατώντας για τον εαυτό της το ρόλο του εκσυγχρονισμένου μεσάζοντα – κι αυτό πλέον δεν υφίσταται σύμφωνα με το ΚΚΕ.
Η πολιτική σημασία της ανεξαρτησιακής κατεύθυνσης είναι η μετωπική πάλη ενάντια στην αξεδιάλυτη ενότητα: εξάρτηση-εκμετάλλευση-πόλεμος. Αυτό δεν σημαίνει υποταγή στην αστική ή μικροαστική ηγεμονία. Αντίθετα, το ΚΚΕ παλιά χρησιμοποίησε την εξάρτηση – προσοχή όμως: ξεκόβοντάς την από την εκμετάλλευση, δηλαδή ρηχός στην ουσία και έντονος στα λόγια αντιιμπεριαλισμός χωρίς αντικαπιταλισμό. Κι αυτό, για να εξαγνίσει ένα τμήμα της αστικής τάξης, την υποτιθέμενη προοδευτική εθνική αστική τάξη, και να κάνει συμμαχίες μαζί της (περίοδος ’60-’90). Συμμαχίες με την Ένωση Κέντρου και το ΠΑΣΟΚ. Ενώ σήμερα χρησιμοποιεί την καταγγελία της θέσης για εξάρτηση της Ελλάδας, προκειμένου να δυναμώσει την περιχαράκωση και τη διαχωριστική πολιτική. Και για να πει ότι σήμερα δεν μπορούν να υπάρξουν ευρύτερες κοινωνικές και πολιτικές συσπειρώσεις που να μπορούν να φέρουν νίκες στο λαό. Φραστικός (και μόνο) αντικαπιταλισμός, την ίδια στιγμή, όμως, που ο χαρακτήρας του Μετώπου που έχει σαν στόχο, είναι Αντιμονοπωλιακός, Αντιιμπεριαλιστικός, Δημοκρατικός (ΑΑΔΜ).
Συμπερασματικά, από το ’60 μέχρι σήμερα η αντίληψη της εξάρτησης, είτε παλιά με τη στρεβλή υπερπροβολή της είτε τώρα με την απόσυρσή της, χρησιμοποιείται για τη στήριξη του συστήματος και την ένταξη στον "εθνικό κορμό". Γι’ αυτό και τα άφθονα καλά λόγια από τον αστικό κόσμο.