"Αν αναλυθούν και μελετηθούν βαθύτερα τα καθέκαστα της ιστορίας του ΚΚΕ… η μελέτη αυτή δε μπορεί παρά να γεννήσει αισιοδοξία. Αισιοδοξία με την έννοια πως προσφέρουν αυτά τα "καθέκαστα" συμπεράσματα και διδάγματα μεγαλύτερης εμβέλειας από το "μερικό", το "εθνικό", το "ειδικό" της περίπτωσης, για το σήμερα και το αύριο. Αλλά για να γίνει αυτό, πρέπει να παραμεριστεί κάθε μερική, "μεροληπτική" αφετηρία που παραγνωρίζει, αγνοεί την "πανοραμική" ενατένιση της συγκεκριμένης ιστορικής πορείας. Να φτάσει η "ματιά" μέχρι το απώτατο άκρο του ερευνώμενου πεδίου… Ούτε να αγνοήσει αλλά ούτε να περιχαρακωθεί στα όρια "τεκμηρίων", "εγγράφων", "αρχείων", κι ούτε να αγνοήσει αλλά να μην "χαθεί" σε μνήμες που αλλοιώθηκαν ή αλλοιώνονται από εφήμερες, με την ευρύτερη έννοια, σκοπιμότητες"
Γιάννης Χοντζέας
Τιμώντας τα 90 χρόνια από τη γέννηση του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας, θα αφιερώσουμε μια σειρά άρθρων προσπαθώντας να παρουσιάσουμε τις βασικότερες πλευρές της πολυτάραχης ιστορίας του.
Σύμφωνα με τον Γκράμσι, η σημασία και το βάρος ενός κόμματος ζυγιάζονται από το πόσο έχει βαρύνει η δραστηριότητά του στον καθορισμό της ιστορίας μιας χώρας.
Και η σύγχρονη ιστορία της Ελλάδας έχει καθοριστεί σε πολύ μεγάλο βαθμό από τη δραστηριότητα του κομμουνιστικού κινήματος. (Όπως καθορίζεται και από την έλλειψη κομμουνιστικού κινήματος τις τελευταίες δεκαετίες). Γι’ αυτό, ακόμα και η "επίσημη" ιστορία της χώρας δεν μπορεί να αγνοήσει αυτή τη δραστηριότητα, έστω και κατασυκοφαντώντας την. Γι’ αυτό και οι αυτοαποκαλούμενοι "συνεχιστές" της, την ιδιοποιούνται και την καπηλεύονται. Γι’ αυτό και οι μνήμες έχουν αλλοιωθεί από διάφορες σκοπιμότητες, γι’ αυτό και υπάρχουν ακόμα αρχεία και τεκμήρια κλειστά.
Μια "πανοραμική" μελέτη λοιπόν, της ιστορίας του κομμουνιστικού κινήματος απαιτεί δουλειά σε τέτοιο βάθος που ξεφεύγει από τα όρια αυτού του αφιερώματος. Θα προσπαθήσουμε ωστόσο, περιδιαβαίνοντας την ιστορία του, να σταθούμε σ’ εκείνα τα σημεία που η μελέτη και αξιολόγησή τους σήμερα μπορεί να προσφέρει συμπεράσματα και διδάγματα για το αύριο.
1. Η γέννηση του ελληνικού κομμουνιστικού κινήματος
Τα πρώτα βήματα
Η Ελλάδα στα τέλη του 19ου αιώνα είναι μια χώρα μικρή και καθυστερημένη. Στην ύπαιθρο κυριαρχούν φεουδαρχικές σχέσεις παραγωγής, ενώ το ξένο κεφάλαιο ελέγχει όλες τις πλουτοπαραγωγικές πηγές της χώρας. Η αστική τάξη σχετίζεται κυρίως με εμπορικές και ναυτιλιακές δραστηριότητες, και όντας άμεσα συνδεδεμένη και εξαρτημένη από το ξένο κεφάλαιο διαμορφώνει μεταπρατικά γνωρίσματα.
Στον τομέα της μεταποίησης κυριαρχούν οι μικρές βιοτεχνίες και εργαστήρια, ενώ η βιομηχανική ανάπτυξη είναι υποτυπώδης. Η αριθμητικά μικρή εργατική τάξη συγκεντρώνεται κυρίως στην εξόρυξη και στα ναυπηγεία.
Η "Μεγάλη Ιδέα" διαποτίζει την αστική τάξη και την πολιτική της, διαπερνά τη διανόηση και αποτελεί εργαλείο χειρισμού των λαϊκών μαζών, αποτελώντας πολιτιστική και πνευματική τροχοπέδη και εμποδίζοντας τη διάδοση άλλων ιδεολογικών ρευμάτων.
Έτσι, ο συγκεκριμένος χαρακτήρας της ελληνικής οικονομίας απ’ τη μια και ο μεγαλοϊδεατισμός από την άλλη, οδηγούν στην καθυστέρηση της εμφάνισης οργανωμένου σοσιαλιστικού κινήματος στη χώρα μας.
Από τους πρώτους ομίλους στην ίδρυση του κόμματος
Τα πρώτα εργατικά σωματεία που εμφανίζονται στο τελευταίο τέταρτο του 19ου αιώνα, παρόλο που δεν έχουν ξεκάθαρα συνδικαλιστικό και ταξικό χαρακτήρα, συμβάλλουν στην οργάνωση της τάξης και στο ξέσπασμα δυναμικών απεργιών.
Αντίστοιχα, οι πρώτες εργατικές εφημερίδες και οι πρώτοι σοσιαλιστικοί όμιλοι έχουν έντονα στοιχεία και επιρροές από τις ιδέες του ουτοπικού σοσιαλισμού, του αγγλικού εργατισμού ή και του αναρχισμού.
Η διάδοση των σοσιαλιστικών ιδεών και η οργάνωση της τάξης αρχίζει να συστηματοποιείται περισσότερο στα πρώτα χρόνια του 20ού αιώνα με τη δημιουργία σοσιαλιστικών οργανώσεων, την ίδρυση Εργατικών Κέντρων στις μεγάλες πόλεις, καθώς και την κυκλοφορία έργων των Μαρξ και Ένγκελς. Το άπλωμα της ελληνικής επικράτειας στη Μακεδονία και τη Θράκη μετά τους βαλκανικούς πολέμους δεν διεύρυνε μόνο την εργατική τάξη, αλλά και τη σοσιαλιστική κίνηση μιας και η Φεντερασιόν της Θεσσαλονίκης αποτελούσε τη σημαντικότερη και μαζικότερη σοσιαλιστική οργάνωση.
Το ξέσπασμα του Α’ παγκόσμιου πόλεμου έφερε τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα της Ευρώπης να συντάσσονται με τις αστικές τάξεις των χωρών τους και οδήγησε στη χρεωκοπία και τη διάλυση της ΙΙης Διεθνούς. Αντίστοιχα, στην Ελλάδα οι σοσιαλιστικές κινήσεις δεν μπόρεσαν να έχουν έναν σαφή αντιπολεμικό προσανατολισμό και βρέθηκαν να εμπλέκονται με τις δύο πλευρές του λεγόμενου εθνικού διχασμού. Το Σοσιαλιστικό Κέντρο της Αθήνας τάχθηκε με την πλευρά Βενιζέλου, ενώ η Φεντερασιόν που είχε αντιπολεμικές θέσεις προχώρησε σε εκλογική συνεργασία με τη δήθεν ουδέτερη πλευρά Κωνσταντίνου.
Οι διαφορετικές απόψεις και η ανομοιογένεια των σοσιαλιστικών οργανώσεων οδήγησαν σε αποτυχία τις πρώτες απόπειρες για ενοποίησή τους. Παράλληλα, εκδηλώθηκαν συγκεκριμένες προσπάθειες του Βενιζέλου να τις ελέγξει και να τις χειραγωγήσει.
Η Οχτωβριανή Επανάσταση που έδωσε φτερά στο εργατικό και επαναστατικό κίνημα παγκόσμια, επέδρασε καταλυτικά καταδείχνοντας την αναγκαιότητα ύπαρξης επαναστατικής οργάνωσης και επιταχύνοντας τις ζυμώσεις και τις διαδικασίες για τη δημιουργία της. Έτσι, το Νοέμβρη του 1918 συνήλθε το ιδρυτικό συνέδριο του Σοσιαλιστικού Εργατικού Κόμματος Ελλάδας.
Οι εσωτερικές συγκρούσεις και κρίσεις
Η συζήτηση και οι αποφάσεις του συνεδρίου αντανακλούν τις ελλείψεις, τις αδυναμίες και τον χαμηλό βαθμό κατάρτισης και χωνέματος της μαρξιστικής κοσμοθεωρίας. Ωστόσο, οι βασικές αρχές που υιοθετούνται βρίσκονται γενικά σε επαναστατική κατεύθυνση. Όμως, οι αδυναμίες και η ανωριμότητα που χαρακτηρίζουν τη γέννησή του θα συνοδεύουν το νεογέννητο κόμμα τα κατοπινά χρόνια. Το ΚΚΕ θα διαμορφωθεί σε κόμμα νέου τύπου μέσα από μια βασανιστική διαδικασία αντιφάσεων και μια μακρόχρονη εσωτερική κρίση με διάφορες μορφές, αλλά και μέσα από την επίπονη, ασταμάτητη και αφοσιωμένη δουλειά των μελών του για το δέσιμο με την εργατική τάξη και τα λαϊκά στρώματα.
Έτσι, ενώ γενικά θεωρητικά το κόμμα καθοδηγείται από τις αρχές του επιστημονικού σοσιαλισμού και προσχωρεί στην ΙΙΙη Διεθνή αποδεχόμενο τους όρους εισδοχής, υπάρχει αδυναμία χάραξης μιας ταχτικής και στρατηγικής που να δένει τη θεωρία με την πράξη στις συγκεκριμένες ελλαδικές συνθήκες. Και ενώ παίρνονται μια σειρά σωστές αποφάσεις, παράλληλα παίρνονται και αποφάσεις οπορτουνιστικού χαρακτήρα. Χαρακτηριστικότερη είναι η απόφαση για την "ανάγκη μακράς νομίμου υπάρξεως του κόμματος" (Φλεβάρης 1922) με το σκεπτικό ότι η αντίδραση της άρχουσας τάξης είναι δυσανάλογη των αντοχών και των δυνάμεων του κόμματος και της εργατικής τάξης και ότι στις λαϊκές και εργατικές μάζες υπάρχει πνεύμα συμβιβαστικότητας που εκδηλώνεται με την προσήλωσή τους στους δημοκρατικούς και κοινοβουλευτικούς θεσμούς.
Το ΚΚΕ θα περάσει σοβαρή δοκιμασία με τη διχτατορία του Πάγκαλου (Ιούνης 1925 – Αύγουστος 1926) όταν θα βρεθεί στην παρανομία και εκατοντάδες στελέχη και μέλη θα βρεθούν στις φυλακές και εξορίες. Οι μαζικές συλλήψεις και η τρομοκρατία είχαν σαν αποτέλεσμα την υποχώρηση των λιγότερο συνειδητοποιημένων στοιχείων και τη διάλυση μιας σειράς οργανώσεων του κόμματος. Σε διεθνές επίπεδο αυτή η περίοδος μπορεί να χαρακτηριστεί σαν περίοδος μερικής σταθεροποίησης του καπιταλισμού, μετά την ήττα των επαναστάσεων σε Ουγγαρία και Γερμανία. Τα χτυπήματα που δέχτηκε το κόμμα από τη διχτατορία συντέλεσαν στην εμφάνιση λικβινταριστικών απόψεων που το ταλάνισαν το επόμενο δίχρονο (1926-1928). Βασικός εκφραστής ήταν ο Π. Πουλιόπουλος ο οποίος αφού παραιτήθηκε από τη θέση του γραμματέα, καλούσε "κάθε τίμιο σύντροφο" να κάνει το ίδιο, και υποστήριζε πως πρέπει να γίνει "γενική ανακάθαρση" του κόμματος επειδή είχε μαζέψει τα "κοινωνικά κατακάθια", πως η "ανώμαλη κατάσταση" του κόμματος οδήγησε πολλούς καλούς συντρόφους έξω απ’ αυτό, πως μπορεί να υπάρξει "ωφέλιμη για τον κομμουνισμό εργασία" έξω από τον οργανισμό του κόμματος, πως πρέπει να "δημοκρατικοποιηθεί" ο συγκεντρωτισμός. Οι υποστηρικτές αυτών των απόψεων συγκρότησαν οργανωμένη φράξια ("Ενωμένη Αντιπολίτευση") και μ’ αυτούς συντάχθηκε και ομάδα αρχειομαρξιστών που είχε προσχωρήσει στο ΚΚΕ (η λεγόμενη "τρίτη κατάσταση").
Και μόλις το κόμμα φαίνεται να ξεμπερδεύει μ’ αυτή την κατάσταση με τις διαγραφές των βασικών εκφραστών διαλυτικών ή τροτσκιστικών απόψεων, βρίσκεται ξανά στη δίνη μιας φραξιονιστικής πάλης χωρίς αρχές. Η ηγεσία του κόμματος χωρίζεται σε δύο ομάδες όπου η μεν μία (Χαϊτάς, Ευτυχιάδης) υποστηρίζει πως "σε περίοδο κρίσης και ανεργίας δεν είναι δυνατή η οργάνωση απεργιακών αγώνων" και πως πρέπει πρώτα το κόμμα να δυναμώσει οργανωτικά και να διαμορφωθεί μια σειρά συνειδητών στελεχών για να μπορέσει να καθοδηγήσει τους λαϊκούς αγώνες, η δε άλλη (Θέος, Σιάντος) υποστηρίζει πως υπάρχουν ώριμες επαναστατικές συνθήκες και πως κεντρικό σύνθημα του κόμματος πρέπει να είναι η γενική πολιτική απεργία, υποβαθμίζοντας τους επιμέρους αγώνες.
Η φραξιονιστική πάλη που πήρε οξύτατη μορφή και απλώθηκε σε όλες τις οργανώσεις του κόμματος, οδήγησε στον παραμερισμό της μαζικής δουλειάς που είχε σαν αποτέλεσμα τη συρρίκνωση της δύναμης και της επιρροής του κόμματος, ενώ οι αγώνες που ξεσπούν αυτή την περίοδο είτε είναι αυθόρμητοι, είτε οφείλονται στη δουλειά της κομματικής βάσης. Σ’ αυτή την κατάσταση θα μπει τέλος με την επέμβαση της Διεθνούς το 1931.
Η δουλειά και το ρίζωμα του κομμουνιστικού κινήματος στις λαϊκές μάζες
Παρά τις αδυναμίες, τις ελλείψεις, τις εσωκομματικές του κρίσεις, το νεαρό κόμμα –τέκνο της ανάγκης"– καταφέρνει να πρωτοστατήσει στους εργατικούς και λαϊκούς αγώνες, να ριζώσει και να δεθεί οργανικά με την εργατική τάξη.
Οργανώνει ή συμμετέχει ενεργά σε μια σειρά σημαντικούς απεργιακούς αγώνες. Παρεμβαίνει σε όλους τους τομείς της πολιτικής ζωής και κερδίζει πολιτικές νίκες. Αναπτύσσει σημαντική αντιπολεμική δράση καταδικάζοντας την ελληνική συμμετοχή στην ιμπεριαλιστική εκστρατεία της Ουκρανίας και τη μικρασιατική εκστρατεία, και διακατέχεται από διεθνιστικό πνεύμα. Συναντά τη λυσσαλέα αντίδραση της άρχουσας τάξης που επιδιώκει με κάθε τρόπο να ανακόψει την πορεία ανάπτυξης εργατικού και κομμουνιστικού κινήματος, είτε προσπαθώντας να το ελέγξει και να το χειραγωγήσει (απόπειρες Βενιζέλου να ελέγξει και να κατευθύνει τις πρώτες σοσιαλιστικές οργανώσεις και τις διαδικασίες ενοποίησής τους, πραξικοπηματισμοί στη ΓΣΕΕ με αποκλεισμό των αριστερών αντιπροσώπων και των αριστερών συνδικάτων), είτε με την ανοιχτή καταστολή και τρομοκρατία (άγριο χτύπημα εργατικών και λαϊκών κινητοποιήσεων, με νεκρούς και τραυματίες πολλές φορές, απαγορεύσεις και περιορισμοί στη λειτουργία του κόμματος και των εντύπων του, συλλήψεις, δίκες και εκτοπισμοί, περίοδος παρανομίας, Ιδιώνυμο).
Θα σταθούμε λίγο περισσότερο στη μικρασιατική εκστρατεία, γιατί παρά τις αδυναμίες και τις αντιφάσεις του και κόντρα στο μεγαλοϊδεατισμό και το κλίμα "εθνικής ανάτασης", το νεαρό κομμουνιστικό κίνημα κατάφερε να αναπτύξει σημαντική δράση. Σε διάφορες πόλεις της χώρας οργανώθηκαν μαζικά συλλαλητήρια με κεντρικό σύνθημα "Κάτω ο πόλεμος" και συγκροτήθηκε ειδική κεντρική επιτροπή των κομμουνιστών στρατιωτών του μετώπου για να καθοδηγεί επιτόπου τη δουλειά στο στρατό. Σύμφωνα με αναφορές του ίδιου του ΓΕΣ, σε όλες τις μονάδες, τις υπηρεσίες, τα τηλεγραφεία, τα τηλεφωνικά κέντρα, καθώς και στο πολεμικό πλοίο "Έλλη" που έκανε το δρομολόγιο Πειραιάς-Σμύρνη υπήρχαν οργανωμένοι κομμουνιστικοί πυρήνες και σύνδεσμοι που εκτός από την πολιτική δουλειά εξασφάλιζαν πλαστά φύλλα πορείας και παρέκαμπταν τη λογοκρισία στα γράμματα. Σημαντική βοήθεια στη δουλειά στο μέτωπο πρόσφεραν και οι κομμουνιστές σιδηροδρομικοί που δούλευαν στο σιδηροδρομικό δίκτυο της Μ. Ασίας που χρησιμοποιούσε ο ελληνικός στρατός. Ο Ριζοσπάστης, εφημερίδα απαγορευμένη στο στρατό (άλλες εφημερίδες επιτρέπονταν τότε), έφτανε και στην πιο απομακρυσμένη μονάδα. Πολλοί κομμουνιστές φαντάροι πιάστηκαν και τουφεκίστηκαν με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας ή της λιποταξίας. Με την κατηγορία της εσχάτης προδοσίας πιάστηκαν και κινδύνευσαν με εκτέλεση και οχτώ μέλη της τότε ΚΕ. Η δουλειά των κομμουνιστών στο μέτωπο είχε σημαντική απήχηση γιατί συναντιόταν με την αντιπολεμική διάθεση της μεγάλης πλειοψηφίας των φαντάρων που είχαν απηυδήσει από τη δεκαετή (1912-22) συνεχή επιστράτευση και τους πολέμους, δεν συγκινούνταν πλέον από καμιά "Μεγάλη Ιδέα" και το μόνο που ήθελαν ήταν να γυρίσουν σπίτια τους, ενώ σημειώνονταν μαζικές λιποταξίες, ιδιαίτερα το τελευταίο διάστημα πριν την καταστροφή.
Αμέσως μετά την καταστροφή, με πρωτοβουλία των κομμουνιστών ιδρύθηκαν Ενώσεις Παλαιών Πολεμιστών και Θυμάτων Πολέμου, που ανέπτυξαν σημαντική δράση το επόμενο διάστημα.
Συμπερασματικά, τα πρώτα βήματα του κομμουνιστικού κινήματος της χώρας μας σημαδεύονται από αντιφάσεις, ιδεολογικές συγκρούσεις, καθοδηγητικές ανεπάρκειες, αδυναμίες σύνδεσης της θεωρίας με την πράξη, δημιουργικής εφαρμογής των θεωρητικών αρχών στις συγκεκριμένες ελλαδικές συνθήκες. Σ’ αυτά τα πρώτα ασταθή του βήματα, το κομμουνιστικό κίνημα κατόρθωσε να απλωθεί και να αποχτήσει βαθύτατους δεσμούς με το προλεταριάτο και τα λαϊκά στρώματα, να πρωταγωνιστήσει σε σημαντικούς αγώνες και να διαμορφώσει μια γενιά αφοσιωμένων αγωνιστών που δούλευαν ακούραστα για την υπόθεση του κομμουνισμού.
Τα σημαντικότερα γεγονότα
1878: Ιδρύεται το πρώτο εργατικό σωματείο στην Ελλάδα από τους εργάτες των ναυπηγείων της Σύρου.
1885: Εκδίδεται η εφημερίδα Άρδην από τον Πλάτωνα Δρακούλη.
1890: Ιδρύεται στην Αθήνα ο Κεντρικός Σοσιαλιστικός Σύλλογος από τον Σταύρο Καλλέργη.
1893: Γιορτάζεται για πρώτη φορά στην Ελλάδα η εργατική Πρωτομαγιά.
1896: Δυναμική απεργία των μεταλλωρύχων του Λαυρίου με δύο νεκρούς στις συγκρούσεις με την αστυνομία και άγρια τρομοκρατία.
1907: Δολοφονία του Μαρίνου Αντύπα. Κυκλοφορεί το βιβλίο του Γ. Σκληρού "Το κοινωνικό μας ζήτημα".
1908: Ιδρύεται το Εργατικό Κέντρο του Βόλου.
1909: Ιδρύεται η Φεντερασιόν στη Θεσσαλονίκη, η σημαντικότερη από τις σοσιαλιστικές οργανώσεις της εποχής, που είχε αξιόλογη δράση, δεσμούς με τους εργάτες της Μακεδονίας και σχέσεις με τα σοσιαλιστικά κόμματα της βαλκανικής. Μεταφράζεται το Κομμουνιστικό Μανιφέστο και δημοσιεύεται στην εφημερίδα Εργάτης του Βόλου. Ιδρύεται το Ελληνικό Σοσιαλιστικό Κόμμα από τον Δρακούλη.
1910: Η αγροτική εξέγερση του Κιλελέρ. Ίδρυση του Εργατικού Κέντρου της Αθήνας. Γιορτασμός της Πρωτομαγιάς στη Θεσσαλονίκη με 12.000 απεργούς.
1911: Ιδρύεται το Σοσιαλιστικό Κέντρο στην Αθήνα από τον Ν. Γιαννιό.
1914: Ιδρύεται στην Αθήνα η Σοσιαλιστική Εργατική Ένωση από τον Π. Δημητράτο.
1915: Πρώτη συνδιάσκεψη των σοσιαλιστικών οργανώσεων με σκοπό την ενοποίησή τους, χωρίς αποτέλεσμα. Ίδρυση της Βαλκανικής Σοσιαλιστικής Ομοσπονδίας.
1916: Ιδρύεται στην Αθήνα η Σοσιαλιστική Νεολαία από τους Δημ. Λιγδόπουλο, Σπ. Κομιώτη και Φρ. Τζουλάτη.
1917: Εκδίδεται η εφημερίδα Εργατικός Αγών.
3 Νοέμβρη (21 Οχτώβρη) 1918: Ιδρύεται η ΓΣΕΕ που υιοθετεί στο πρόγραμμά της την αρχή της πάλης των τάξεων.
17 (4) Νοέμβρη 1918: Ίδρυση του ΣΕΚΕ. Το νεογέννητο κόμμα προσδιορίζεται σαν "η πολιτική και οικονομική οργάνωσις του προλεταριάτου σε ξεχωριστό κόμμα τάξεως διά την κατάκτησιν της πολιτικής εξουσίας και την δημοσιοποίησιν των μέσων της παραγωγής και ανταλλαγής, δηλ. την μεταβολήν της κεφαλαιοκρατικής κοινωνίας εις κοινωνίαν κολλεχτιβικήν ή κομμουνιστικήν".
Ιούνης 1919: Πραξικοπηματική καθαίρεση των πέντε σοσιαλιστών μελών της διοίκησης της ΓΣΕΕ, σύλληψη και εκτοπισμός τους στη Φολέγανδρο. Κηρύσσεται πανελλαδική απεργία με αίτημα την απελευθέρωσή τους και το σταμάτημα της τρομοκρατίας. Είναι η πρώτη πανεργατική απεργία με πολιτικά αιτήματα.
18 Απρίλη 1920: Συνέρχεται το δεύτερο συνέδριο του ΣΕΚΕ που αποφασίζει την προσχώρηση στην ΙΙΙη Διεθνή και προσθέτει τη λέξη κομμουνιστικό στον τίτλο του.
27 Οχτώβρη 1920: Κατά την επιστροφή του από τη Μόσχα όπου είχε πάει για το δεύτερο συνέδριο της Διεθνούς δολοφονείται ο Δημοσθένης Λιγδόπουλος μαζί με τον αντιπρόσωπο της Διεθνούς Ωρίωνα Αλεξάκη. Η απώλειά του ήταν πολύ μεγάλη, γιατί ο Λιγδόπουλος ήταν από τους βασικούς εκφραστές της επαναστατικής γραμμής και συνέβαλε σημαντικά στο σωστό προσανατολισμό του κόμματος, την υιοθέτηση λενινιστικών θέσεων και την προσχώρηση στην Κομμουνιστική Διεθνή.
28 Νοέμβρη 1922: Ίδρυση της ΟΚΝΕ.
Αύγουστος 1923: Γενική πανελλαδική απεργία με πάνω από 150.000 απεργούς. Ο στρατός και η χωροφυλακή χτυπούν διαδήλωση απεργών στον Πειραιά αφήνοντας 11 νεκρούς και πάνω από 100 τραυματίες, ενώ οι συλλήψεις φτάνουν τις 500.
Δεκέμβρης 1923: Η Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία υιοθετεί τη θέση για "ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη", θέση που υιοθετήθηκε αργότερα από την Κομμουνιστική Διεθνή. Παρόλο που στο ΣΕΚΕ υπάρχουν σοβαρές διαφωνίες στη βάση ότι τα εθνολογικά δεδομένα της περιοχής είχαν αλλάξει μετά την ανταλλαγή πληθυσμών, το κόμμα πειθαρχεί στις αποφάσεις, κι αυτό έχει σημαντικό κόστος.
26 Νοέμβρη 1924: Συνέρχεται το τρίτο έκτακτο συνέδριο του κόμματος. Το συνέδριο αποδέχτηκε όλες τις αποφάσεις της Διεθνούς, μετονόμασε το κόμμα σε ΚΚΕ και πήρε μια σειρά αποφάσεις στην κατεύθυνση μπολσεβικοποίησής του.
Γενάρης-Φλεβάρης 1925: Δυναμικές αγροτικές κινητοποιήσεις σε όλη την Ελλάδα με αίτημα την απαλλοτρίωση και διανομή της γης στους ακτήμονες.
Ιούλης-Αύγουστος 1925: Το ΚΚΕ περνάει στην παρανομία από τη δικτατορία του Πάγκαλου. Γύρω στους χίλιους κομμουνιστές συλλαμβάνονται και στέλνονται στις φυλακές και εξορίες.
Μάης 1927: Γενική απεργία των καπνεργατών της Μακεδονίας και Θράκης. Οι καπνοβιομήχανοι κηρύσσουν γενικό λοκ-άουτ. Στις συγκρούσεις με το στρατό και τη χωροφυλακή τραυματίζονται δεκάδες εργάτες, ενώ εκατοντάδες είναι οι συλλήψεις. Όλη η Β. Ελλάδα στρατοκρατείται.
Φλεβάρης 1929: Ιδρύεται η Ενωτική ΓΣΕΕ. Είχε προηγηθεί η διάσπαση του συνδικαλιστικού κινήματος με τη διαγραφή των αριστερών συνδικάτων από τη ΓΣΕΕ, τον προηγούμενο χρόνο.
Μάρτης 1929: Η κυβέρνηση Βενιζέλου φέρνει για ψήφιση στη βουλή το νόμο "περί μέτρων ασφαλείας του κοινωνικού καθεστώτος", το περιβόητο Ιδιώνυμο, με βάση το οποίο διώκονταν "όστις επιδιώκει την εφαρμογήν ιδεών εχουσών ως έκδηλον σκοπόν την διά βιαίων μέσων ανατροπήν του κρατούντος κοινωνικού συστήματος".
Νοέμβρης 1930: Στο στρατοδικείο Ιωαννίνων δύο φαντάροι του πειθαρχικού ουλαμού Καλπακίου καταδικάζονται σε θάνατο και άλλοι πέντε σε βαριές ποινές. Η εκτέλεσή τους θα ματαιωθεί από ένα πλατύ κύμα συμπαράστασης και μια θύελλα διαμαρτυριών από τη διανόηση της χώρας και προσωπικότητες του εξωτερικού.
Επιμέλεια κειμένων: Χριστίνα Μπάρτσα