Την Πέμπτη 29 Γενάρη, στις δύο το μεσημέρι, περισσότερα από χίλια άτομα, αγωνιστές και εκπρόσωποι λαϊκών και κοινωνικών κινημάτων όλης της Λατινικής Αμερικής, συγκεντρώθηκαν στο πλαίσιο του Παγκόσμιου Κοινωνικού Φόρουμ (ΠΚΦ) για να ακούσουν τους προέδρους της "λατινοαμερικανικής πραγματικής Αριστεράς". Ο πρόεδρος της Βραζιλίας, Λούλα, δεν είχε προσκληθεί, ωστόσο παρευρέθηκαν διάφοροι βραζιλιάνοι επίσκοποι που έχουν ασπαστεί τη θεολογία της απελευθέρωσης, προσωπικότητες όπως η Αλέιδα Γκεβάρα, κόρη του Τσε, και μέλη του διεθνούς συμβουλίου του ΠΚΦ. Η συνάντηση πραγματοποιήθηκε μετά από απόφαση του ΠΚΦ να προσκαλέσει σε ένα "διάλογο για τη λαϊκή ενοποίηση της Αμερικής μας" τους τέσσερις νοτιοαμερικάνους προέδρους που θεωρούνται "το μπλοκ της νοτιοαμερικανικής πραγματικής Αριστεράς". Πρόκειται για τον Ούγκο Τσάβες της Βενεζουέλας, τον Έβο Μοράλες της Βολιβίας, τον Ραφαέλ Κορέα του Εκουαδόρ και τον Φερνάντο Λούγκο της Παραγουάης. Οι εκπρόσωποι των κοινωνικών κινημάτων, που μίλησαν πρώτοι, ζήτησαν από τους τέσσερις προέδρους να εγγυηθούν τη στήριξή τους στις λαϊκές διεκδικήσεις και να παραμείνουν πιστοί στις υποσχέσεις που έδωσαν και στις ελπίδες που εναποτέθηκαν σε αυτούς από τους λαούς που εκπροσωπούν. Έπειτα μίλησαν οι τέσσερις πρόεδροι, και εδώ παραθέτουμε χαρακτηριστικά αποσπάσματα από τις τοποθετήσεις τους.
1. Ραφαέλ Κορέα, πρόεδρος του Εκουαδόρ
Ζούμε περισσότερο μια αλλαγή εποχής, παρά μια εποχή αλλαγών. Ποιος να το ’χε φανταστεί το 2001, όταν ξεκινούσαν τα Φόρουμ, ότι τέσσερις πρόεδροι, εκφραστές των ίδιων κινημάτων, θα παρενέβαιναν στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ του 2009! Μέσα σε δέκα χρόνια, η Λατινική Αμερική έχει βιώσει μια βαθιά αλλαγή. Υπάρχουν τώρα πολλές προοδευτικές κυβερνήσεις, ενώ το 2001 υπήρχε μόνο ο Τσάβες. Εμείς, οι νέοι πρόεδροι, αποτελούμε την αντανάκλαση της αλλαγής στις χώρες της Λατινικής Αμερικής. Εμείς τρεφόμαστε από τα Κοινωνικά Φόρουμ. Και τρεφόμαστε επίσης από τους αγώνες, ακόμα και εκείνους του παρελθόντος, από εκείνον του Μαρτί ως εκείνον του Φιντέλ, περνώντας από τόσους άλλους, όπως του Αλφάρο.
Ζούμε τη Δεύτερη Ανεξαρτησία μας, και αυτό συμπίπτει με τη βαθιά παγκόσμια κρίση του νεοφιλελευθερισμού, με την κατάρρευση του νεοφιλελευθερισμού του Νταβός. Δεν πρόκειται για μια οικονομική μονάχα κρίση, αλλά είναι το αποτέλεσμα της αδηφαγίας, του εγωισμού και του ατομισμού που για τη νεοφιλελεύθερη ιδεολογία ανάγονται σε τρόπο ζωής. Είναι μια ιδεολογία που πλασάρεται σαν επιστήμη.
Είναι ώρα να αντιπαραθέσουμε στο νεοφιλελευθερισμό, το Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα. Τι είναι ο Σοσιαλισμός του 21ου αιώνα; Είναι μια σειρά καθηκόντων: παρέμβαση του κράτους στην οικονομία, σχεδιασμός, κυριαρχία της ανθρώπινης εργασίας επί του κεφαλαίου, αξία χρήσης πιο σημαντική από την ανταλλακτική αξία, οικολογικά καθήκοντα, ισότητα των φύλων, ισονομία και δικαιώματα για τους αυτόχθονες λαούς, αυτοκριτική, πίστη ότι δεν υπάρχουν έτοιμες συνταγές, πίστη ότι ο Σοσιαλισμός του 21ου αιώνα δεν είναι μοναδικός, ούτε στατικός. Δεν πιστεύουμε σε δόγματα, ούτε σε φονταμενταλισμούς.
Αντιπροτείνουμε το "να ζούμε καλύτερα", με σκοπό να φέρουμε καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τους πιο φτωχούς του πλανήτη, και να δημιουργήσουμε μια νέα αντίληψη περί ανάπτυξης. Όμως, για να υλοποιήσουμε το Σοσιαλισμό του 21ου αιώνα, πρέπει να εμβαθύνουμε ακόμα μερικές πρωτοβουλίες μας και να προχωρήσουμε την ενοποίησή μας: την Τράπεζα του Νότου, το Ταμείο του Νότου, την Petrosur, την UNASUR, τη δημιουργία κοινού νομίσματος.
Περισσότερη ενοποίηση σημαίνει εγγύηση για τις διαδικασίες αλλαγής και προόδου των χωρών μας. Πρέπει να αντικαταστήσουμε οριστικά τον Οργανισμό Αμερικανικών Κρατών, η έδρα του οποίου βρίσκεται στην Ουάσινγκτον. Αυτός ο οργανισμός δεν είχε αποκλείσει τη Χιλή του Πινοσέτ, αλλά αποκλείει την Κούβα του Φιντέλ Κάστρο! Ήρθε η ώρα να τον αλλάξουμε. Ο νεοφιλελευθερισμός καταρρέει, και στην κατάρρευση τον ακολουθούν πολλοί διεθνείς οργανισμοί. Ένας εξ αυτών είναι ο Οργανισμός Αμερικανικών Κρατών.
Το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ είναι μέρος της λύσης εκείνης που ο κόσμος έχει ανάγκη.
2. Φερνάντο Λούγκο, πρόεδρος της Παραγουάης
Η Λατινική Αμερική αλλάζει. Και αυτή η αλλαγή μας έχει αλλάξει. Έχουμε διδαχθεί από τα κοινωνικά κινήματα. Εγώ θυμάμαι τις ημέρες που έπαιρνα το πούλμαν για να πάω από την Παραγουάη στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε, και αργότερα στο Φόρουμ του Καράκας. Πήγαμε εκεί για να διδαχτούμε, να ακούσουμε, να αφουγκραστούμε τις εμπειρίες των άλλων. Σήμερα αποτελούμε την έκφραση της θέλησης των λαϊκών, κοινωνικών, αγροτικών κινημάτων και των κινημάτων των αυτοχθόνων για αλλαγή. Μόνο χάρη στην κινητοποίηση των κοινωνιών η Λατινική Αμερική βιώνει αυτές τις στιγμές της αλλαγής. Αυτή η εποχή απαιτεί μια δημιουργική προσπάθεια για την οικοδόμηση μιας πιο δίκαιης και αδελφικής κοινωνίας. Οι χώρες μας πρέπει να ενοποιούνται όλο και πιο πολύ για την υπεράσπιση των αποφάσεων που παίρνουμε υπέρ των λαών μας.
Και εγώ δεν θα έφευγα από το Μπελέμ ήρεμος αν δεν λεγόταν εδώ ότι πρέπει να βρούμε μια δίκαιη λύση με τη Βραζιλία, στο θέμα του υδροηλεκτρικού φράγματος του Itaipu. Δεν πιστεύουμε ότι μια συμφωνία που υπογράφτηκε όταν υπήρχαν δικτατορίες στις χώρες μας μπορεί να συνεχίσει να βρίσκεται σε ισχύ. Οι Βραζιλιάνοι φίλοι μας δεν μπορούν να πουν ότι είναι άδικο το αίτημά μας για τροποποίηση της συμφωνίας. Πρέπει να υπάρχει μια δίκαιη συμφωνία, δεν μπορεί να είναι άνιση. Αυτή είναι η αντίληψη που έχουμε για την ενοποίηση. Εν προκειμένω σας ζητώ να εργαστούμε προκειμένου να λάβουν τέλος ιστορικές αδικίες. Για παράδειγμα, εγώ πιστεύω πως είναι άδικο να μην έχει η Βολιβία πρόσβαση στη θάλασσα. Και το ίδιο λέω και για την Παραγουάη – κι εμείς πρέπει να έχουμε πρόσβαση στη θάλασσα.
Η ενοποίηση, επαναλαμβάνω, είναι δημιουργικότητα στις πρωτοβουλίες για την οικοδόμηση μιας πιο δίκαιης και πιο αλληλέγγυας Λατινικής Αμερικής, στην οποία θα μπαίνει τέλος στις παλιές αδικίες. Μερικές φορές μου λένε πως πρέπει να έχουμε υπομονή. Εγώ αντιλέγω πως στη Λατινική Αμερική, μετά από τόσο καιρό βασάνων και αδικιών, αυτό που πρέπει να μας διακατέχει είναι η ανυπομονησία. Γιατί ανυπομονούμε να φτιάξουμε επιτέλους τη Λατινική Αμερική που θέλουμε. Έχουμε ανάγκη τη στήριξη των κοινωνικών κινημάτων και όλης της παγκόσμιας Αριστεράς που εκπροσωπείται στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ. Και θέλουμε να ευχαριστήσουμε το Φόρουμ για την απίστευτη συνεισφορά του στην επεξεργασία και τις προτάσεις, γιατί εδώ είναι που βρήκαμε ιδέες, σχέδια και αναλύσεις για να πραγματοποιήσουμε αλλαγές στις χώρες μας.
3. Έβο Μοράλες, πρόεδρος της Βολιβίας
Έφτασα στο σημείο να σκέφτομαι πως μπορεί να με έχετε ξεχάσει. Γιατί εδώ, στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, εγώ είχα έρθει και με είχαν προσκαλέσει στο παρελθόν. Αλλά… από τότε που έγινα πρόεδρος, δεν είχα λάβει άλλες προσκλήσεις, και είχα σκεφτεί πως δεν ενδιαφέρεστε πια να με έχετε μαζί σας. Γι’ αυτό, για άλλη μια φορά, σας ευχαριστώ για αυτή την πρόσκληση που τόσο πολύ περίμενα. Εσείς είστε οι δάσκαλοί μου. Στα Φόρουμ διδάχτηκα και κατάλαβα. Αν είμαι σήμερα εδώ ως πρόεδρος, είναι, εν μέρει, χάρη στο Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ. Γιατί από εδώ αντλούμε ιδέες, δημιουργούμε και ενισχύουμε επαφές και δίκτυα. Θέλω επίσης να εκφράσω την αλληλεγγύη μου στο Κίνημα των Ακτημόνων και στο κίνημα αυτοχθόνων της Βραζιλίας, του Αμαζονίου και όλης της Αμερικής.
Ζητώ επίσης την υποστήριξη των αριστερών κινημάτων στη διαδικασία μας. Μπορεί να διαπράττουμε σφάλματα, αλλά έχουμε την πρόθεση να επανορθώσουμε και να συζητήσουμε για τη βελτίωση της διαδικασίας μας για την αλλαγή. Όμως η Δεξιά θέλει να αντιπαλέψει αυτή τη διαδικασία, θέλει να τη διακόψει. Στη Βολιβία, υπάρχουν ομάδες που δεν αποδέχονται τις αλλαγές που προωθούμε, ομάδες ρατσιστικές. Δεν είναι μόνο αυτές οι ομάδες και τα δεξιά ΜΜΕ που μας επιτίθενται, αλλά και η Καθολική Εκκλησία, δηλαδή τα ανώτατα κλιμάκια της ιεραρχίας της Εκκλησίας. Όμως με τη στήριξη των κοινωνικών κινημάτων της Βολιβίας μπορέσαμε να προχωρήσουμε ως εδώ.
Εμείς λέμε πως οι δημόσιες υπηρεσίες δεν αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης, λέμε ότι η υπεράσπιση της ζωής και ο αγώνας για την ειρήνη δεν είναι διαπραγματεύσιμα, η υπεράσπιση του οικοσυστήματος και του πλανήτη Γη δεν είναι διαπραγματεύσιμη. Επιδιώκουμε αλλαγές. Και ζητούμε να μας στηρίξετε για να προχωρήσουμε σε αυτή την πορεία. Όμως λέμε πως για να αλλάξουμε την κοινωνία, πρέπει καθένας από εμάς να αρχίσει να αλλάζει, ξεκινώντας από τον ίδιο του τον εαυτό. Αν καθένας από εμάς αλλάξει, όλη η κοινωνία θα αλλάξει.
4. Ούγκο Τσάβες, πρόεδρος της Βενεζουέλας
Θέλω να ξεκινήσω με μια αναφορά στον Φιντέλ Κάστρο, ο οποίος είναι ο πατέρας όλων μας. Μιλώντας, ήδη το 2001, για το Παγκόσμιο Κοινωνικό Φόρουμ, ο Φιντέλ είχε πει ότι "το Φόρουμ είναι η έκφραση των αναδυόμενων γενεών". Και ο Μάρκος, ο οποίος είναι και ποιητής, πέρα από επαναστάτης, είπε ότι "το Φόρουμ είναι μια φωλιά ονείρων".
Αυτά τα Φόρουμ ξεκίνησαν το 2001, και εγώ ήμουν ήδη δύο χρόνια πρόεδρος, ακριβώς από τις 2 Φλεβάρη του 1999 – σε λίγες ημέρες συμπληρώνονται 10 χρόνια από την εκλογή εκείνη. Από τότε πέρασαν δέκα χρόνια, που σηματοδότησαν τη γέννηση μιας εποχής. Ο λαός της Βενεζουέλας είχε ήδη, το 1989, ξεσηκωθεί ενάντια στο νεοφιλελευθερισμό. Ήταν μια από τις πρώτες χώρες που είχε χύσει αίμα για να εμποδίσει την επιβολή αυτού του καταστροφικού μοντέλου ανάπτυξης.
Η ζωή του Φόρουμ, ως τώρα, συνέπεσε σχεδόν ακριβώς με τις δύο προεδρίες των ΗΠΑ από τον Τζορτζ Μπους – μια απεχθή προσωπικότητα, η οποία έπρεπε να έχει δικαστεί από ένα Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για εγκλήματα πολέμου και εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας.
Με το νέο πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα παραμένουμε σε αναμονή, για να παρατηρήσουμε τις δράσεις που θα αναλάβει, λαμβάνοντας υπόψη ότι η κυβέρνησή του έχει ένα μεγάλο εσωτερικό πρόβλημα με την οικονομική και χρηματοπιστωτική κρίση που πλήττει βαριά ακόμα και τη Βόρεια Αμερική. Μια κρίση από την οποία μπορούμε να εξέλθουμε ακολουθώντας το δρόμο του σοσιαλισμού. Όταν είχα πάρει μέρος στο Φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε, είχα δηλώσει για πρώτη φορά το σοσιαλιστικό χαρακτήρα της Μπολιβαριανής Επανάστασης. Ο σοσιαλισμός είναι κατά την άποψή μου ο μόνος δρόμος για να εξέλθουμε από αυτή την κρίση, από αυτό το "τέλειο κραχ", και για να οικοδομήσουμε μια οικονομία πιο δίκαιη και αλληλέγγυα.
Από τον Ομπάμα ζητούμε πρώτα-πρώτα σεβασμό. Γιατί ήδη ξεκίνησε άσχημα, όταν δήλωσε ότι "ο Τσάβες αποτελεί εμπόδιο". Αλλά, επαναλαμβάνω, τηρούμε στάση αναμονής: να δούμε πώς θα δράσει. Χωρίς προκαταλήψεις από τη μεριά μας. Επικροτούμε το κλείσιμο της φυλακής του Γκουαντανάμο. Αλλά μπορεί να κάνει περισσότερα: να επιστρέψει το έδαφος της βάσης στην Κούβα ή, τουλάχιστον, να αρχίσει την απόσυρση των στρατευμάτων από τη βάση, προχωρώντας στην οριστική αποστρατιωτικοποίησή της. Θα ήταν ένα θετικό σημάδι. Ένα σημάδι αλλαγής συμπεριφοράς και καλής γειτονίας προς όλη τη Λατινική Αμερική.
Εδώ, ένας νέος κόσμος γεννιέται. Οποιοσδήποτε έχει μάτια ας έρθει να το δει. Η Ουτοπία του Τομάζο Μόρο –έλεγε ήδη από τότε ο Μπολιβάρ– είναι εδώ, στη Λατινική Αμερική: η ουτοπία ενός καλύτερου κόσμου, ενός νέου κόσμου γεννιέται εδώ. Αλλά είναι όπως ένα μωρό: έχει ανάγκη προστασία και στήριξη. Και η Βενεζουέλα προτίθεται να δώσει τη στήριξή της στις τρέχουσες διαδικασίες κοινωνικής αλλαγής. Και να εργαστεί για την εδραίωση όλων των διαδικασιών ενοποίησης της Νότιας Αμερικής. Γιατί μόνο η ενοποίηση των χωρών, των λαών και των κοινωνικών κινημάτων θα μας κάνει πιο δυνατούς, πιο ανθεκτικούς και πιο προοδευτικούς.
*****
Τη συνάντηση έκλεισε ο Ζοάο Πέντρο Στεντίλε, εκ μέρους του Κινήματος των Ακτημόνων (MST), με τα ακόλουθα λόγια:
Οι κυβερνήσεις της λατινοαμερικανικής Αριστεράς που εκπροσωπούνται εδώ πρέπει να κάνουν πιο θεμελιώδεις αλλαγές, επειδή τέτοιες αλλαγές έχουν ανάγκη οι λαοί μας. Το να μιλάμε για "κοινωνικό μετασχηματισμό" και για "διαδικασίες αλλαγής" είναι πολύ καλό, μα δεν είναι μόνο αυτά που πρέπει να συζητούμε. Πρέπει να κάνουμε αλλαγές δομικές, προκειμένου να μην υπάρχει οπισθοχώρηση σε σχέση με το δρόμο που έχουμε πάρει. Πρέπει να εθνικοποιήσουμε τις Τράπεζες και το κράτος να αναλάβει τον έλεγχο όλων των χρηματοπιστωτικών μηχανισμών. Πρέπει να θεσπίσουμε κοινό νοτιοαμερικανικό νόμισμα, το οποίο εμείς προτείνουμε να λέγεται "Μάις" (Σ.τ.Μ.: καλαμπόκι), επειδή το καλαμπόκι είναι το σύμβολο της ιστορικής διατροφικής ανεξαρτησίας των αυτοχθόνων λαών. Πρέπει να προχωρήσουμε σε μια πραγματική αγροτική μεταρρύθμιση, ώστε να εγγυηθούμε τη διατροφική κυριαρχία των χωρών μας με μια γεωργία νέου τύπου, η οποία να σέβεται το οικοσύστημα, και να μην είναι προσανατολισμένη αποκλειστικά στις εξαγωγές. Πρέπει να οικοδομήσουμε ένα νέο οικονομικό μοντέλο. Πρέπει να εκδημοκρατίσουμε τα μέσα επικοινωνίας. Τα κοινωνικά κινήματα θα στηρίζουν πάντοτε τις κυβερνήσεις της νοτιοαμερικανικής πραγματικής Αριστεράς οι οποίες θα ικανοποιούν τα κοινωνικά αιτήματα και θα προχωρούν στην πραγματοποίηση αυτών των δομικών αλλαγών που είναι απαραίτητες για την οικοδόμηση ενός διαφορετικού μοντέλου, το οποίο όλοι έχουμε ανάγκη.