Η εμπειρία και τα ζητούμενα
Στις 26 Μάρτη 2007 δημιουργήθηκε στην Ιταλία μια διαδικτυακή πύλη με το όνομα libreremo.org. Η πύλη αυτή έχει ως στόχο την ελεύθερη διακίνηση και την κοινή κτήση πανεπιστημιακών συγγραμμάτων και σημειώσεων, που προστατεύονται από πνευματικά δικαιώματα, καθώς και βιβλίων που έχουν εξαντληθεί και δεν επανεκδίδονται γιατί δεν συμφέρουν τους εκδότες τους. Μπορεί να βρει κανείς βιβλία και σημειώσεις σε ηλεκτρονική μορφή, τα οποία μπορεί να "κατεβάσει" ελεύθερα από το δίκτυο με τη βοήθεια προγραμμάτων πρωτοκόλλων P2P (Peer to Peer), όπως το eMule κ.ά., καθώς και να συνεισφέρει στην προσπάθεια ως πάροχος. Θα πρέπει να επισημανθεί ότι στην Ιταλία δεν υπάρχει δωρεάν διανομή πανεπιστημιακού συγγράμματος στους φοιτητές ούτε σημειώσεων του μαθήματος – οι φοιτητές τα αγοράζουν από το ελεύθερο εμπόριο. Επίσης, τα τελευταία χρόνια η αστυνομία που ασχολείται με το οικονομικό έγκλημα (Guardia di Finanza) έχει προβεί σε πολυάριθμες κατασχέσεις φωτοτυπιών, ηλεκτρονικών υπολογιστών και εκτυπωτικών μηχανημάτων για παράνομη αναπαραγωγή βιβλίων σημειώσεων και συγγραμμάτων (στην πύλη Libreremo μπορεί να βρει κανείς εκτενή κατάλογο τέτοιων περιστατικών). Οι εμπνευστές και διαχειριστές της προσπάθειας είναι δύο αυτοδιαχειριζόμενα κατειλημμένα κοινωνικά κέντρα "CSOA Officina 99" και"CSOA Terra-Terra" της Νάπολης και οι συλλογικότητες "Get up Kids" και "Neapolis Hacklab". Πέραν της διαδικτυακής δραστηριότητας, οι οργανωτές της προσπάθειας την παρουσιάζουν και την προωθούν με εκδηλώσεις στα περισσότερα ιταλικά πανεπιστήμια και τη χρηματοδοτούν με συναυλίες και πάρτι.
Τα ζητούμενα
Η προσπάθεια του Libreremo αναδεικνύει τρία ζητήματα. Το πρώτο αφορά το δικαίωμα στη δωρεάν παιδεία. Το δικαίωμα αυτό δεν καταστρατηγείται μόνο μέσω των ιδιωτικών σχολείων και πανεπιστημίων, αλλά και στα δημόσια σχολεία και πανεπιστήμια, κάθε φορά που ο μαθητής/φοιτητής αναγκάζεται να πληρώσει για τη στέγη, τη διατροφή και τα βιβλία του. Συγκεκριμένα για τα βιβλία, κάθε ελληνική οικογένεια βιώνει την οικονομική αφαίμαξη που συνεπάγεται η αγορά εκπαιδευτικών βιβλίων ξένων γλωσσών και φροντιστηριακών βιβλίων στη μέση εκπαίδευση. Στην τριτοβάθμια εκπαίδευση, το καθεστώς της δωρεάν χορήγησης συγγραμμάτων είναι υπό διαρκή αμφισβήτηση, τουλάχιστον τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια. Επίσης, δεν είναι λίγα τα φροντιστηριακά πανεπιστημιακά συγγράμματα και οι σημειώσεις στα φωτοτυπικά κέντρα, που αναγκάζονται να αγοράζουν οι φοιτητές για να περάσουν κάποιο μάθημα. Για τους μεταπτυχιακούς φοιτητές τα πράγματα είναι ακόμα πιο δύσκολα. Πέρα από την πληρωμή διδάκτρων, που ισχύει σε πολλά μεταπτυχιακά, το σύνολο των συγγραμμάτων που είναι απαραίτητα αποκτώνται εξολοκλήρου από το εμπόριο. Η κατάσταση γίνεται ακόμα χειρότερη από την κατάσταση στην οποία βρίσκονται οι πανεπιστημιακές βιβλιοθήκες. Αλήθεια, ας μας πει κάποιος πού εδρεύει η βιβλιοθήκη του Πανεπιστημίου Αθηνών; Πότε αγοράστηκαν για τελευταία φορά βιβλία από τη βιβλιοθήκη του Ε.ΚΕ.Φ.Ε "Δημόκριτος"; Όλα αυτά όμως είναι πολύ γνώριμα σε όσους παρεπιδημούν στους χώρους της εκπαίδευσης.
Το δεύτερο ζήτημα που τίθεται από το Libreremo είναι η αντίθεση στην πολιτική για την προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων στο χώρο του βιβλίου. Θα πρέπει εξ’ αρχής να ξεκαθαρίσουμε ότι η προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων δεν προστατεύει το συγγραφέα από τη λογοκλοπή ή την εργοκλοπή, αλλά εξυπηρετεί τις μεγάλες εκδοτικές εταιρίες και τα οικονομικά συμφέροντά τους. Οι επιστημονικές κοινότητες έχουν επιλύσει το πρόβλημα της λογοκλοπής και της εργοκλοπής μέσω του αμοιβαίου εσωτερικού ελέγχου και της αυτοδέσμευσης των επιστημόνων, που δεν επιβάλλεται νομικά αλλά ηθικά. Επίσης, οι νόμοι περί πνευματικών δικαιωμάτων δεν προασπίζουν την ποιότητα των βιβλίων αλλά τα οικονομικά οφέλη που απορρέουν από αυτά. Ειδικώς μεταξύ των ελληνικών πανεπιστημιακών συγγραμμάτων υπάρχει μεγάλος αριθμός συμπιλημάτων και προϊόντων αντιγραφής από ξένα συγγράμματα, που προστατεύονται εξίσου ως εμπορεύματα με εκείνα που διαθέτουν πρωτοτυπία, τουλάχιστον ως προς τον τρόπο παρουσίασης του θέματος που πραγματεύονται. Δεν θέλω να επεκταθώ περισσότερο στο ζήτημα, που μπορεί από μόνο του να αποτελέσει το αντικείμενο ενός βιβλίου (ελπίζω απαλλαγμένου από περιορισμούς ως προς τα πνευματικά δικαιώματα). Θα παραθέσω απλώς τη γνώμη ενός συντηρητικού κατά τεκμήριο δημοσιογράφου της "Καθημερινής", που στο άρθρο του με τίτλο "Ποια πειρατεία είναι κλοπή;" (30/3/08) αναφέρει: "…Διά νόμων που καταφέρνουν να περνούν τα πανίσχυρα λόμπι, επεκτείνουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας σε βάρος της δημόσιας περιουσίας… Στην ουσία όμως πρόκειται για κλοπή δημόσιας περιουσίας. Ολόκληρος ο δυτικός πολιτισμός βασίστηκε στην κοινοκτημοσύνη της γνώσης".
Το τρίτο και τελευταίο ζήτημα που αναδεικνύεται αφορά την πολιτική της σύγχρονης Αριστεράς. Προφανώς η Αριστερά πρέπει να υπερασπιστεί τη δωρεάν διανομή βιβλίων στα σχολεία και τα πανεπιστήμια και να διεκδικήσει μια πραγματική δωρεάν δημόσια παιδεία. Ωστόσο, η προσπάθεια του Libreremo δείχνει και έναν άλλο παράλληλο δρόμο. Το δρόμο της επανάκτησης της κλεμμένης δημόσιας περιουσίας στο πεδίο της γνώσης, τη συλλογική προσπάθεια για την έμπρακτη ικανοποίηση των αναγκών στην παιδεία, την κινητοποίηση της κοινωνίας για την πραγματοποίηση του δικαιώματος στην ελεύθερη διακίνηση της γνώσης. Κάθε κίνηση σαν αυτή του Libreremo θα αντιπαρατεθεί με τα εκδοτικά συμφέροντα –μικρά και μεγάλα– ακόμα και με εκείνους τους πανεπιστημιακούς που έχουν ίδιον όφελος από το εμπόριο βιβλίου.
Κάθε τέτοια κίνηση θα έχει να αντιπαλέψει τους μηχανισμούς του κράτους που θα συντρέξουν το ιδιωτικό σε βάρος του δημόσιου συμφέροντος. Μήπως όμως αυτή η αντιπαράθεση αξίζει τον κόπο; Μήπως η σύγχρονη Αριστερά δεν πρέπει να αρκείται στο να διεκδικεί από την κυρίαρχη τάξη και το κράτος της και να ελπίζει σε έναν καλύτερο κόσμο; Μήπως θα πρέπει να θέτει, στο βαθμό που μπορεί, το ζήτημα της εναλλακτικής ικανοποίησης των αναγκών της κοινωνίας και να οργανώνει και σε αυτό το πεδίο τις μάχες της;
Βαλάντης Στεργίου
[email protected], 30/3/08