Η σελίδα κλείνει τον κύκλο της με λογοτεχνικές και κινηματογραφικές επιλογές από τη δεκαετία που μόλις τελείωσε.
Για τον αγγλοσαξονικό κόσμο, τουλάχιστον, μεγάλο ενδιαφέρον είχε το πώς αποτυπώθηκε λογοτεχνικά το κλίμα της μετά την 11η Σεπτεμβρίου εποχής (βλέπε και Αριστερά!, φύλλο 250-251, 19/9/2008). Το παράδοξο είναι ότι τις πλέον αντιδραστικές θέσεις τις διατύπωσε ένας… Αφγανός, ο Καλέντ Χοσεϊνί, από τους πιο επιτυχημένους συγγραφείς της δεκαετίας (τα βιβλία του, Χαρταετοί πάνω απ’ την πόλη και Στη χώρα των χρυσών ήλιων, κυκλοφορούν στα ελληνικά από τον Ψυχογιό): μετανάστης στις ΗΠΑ, ο Χοσεϊνί επί της ουσίας συντάχθηκε με την πλευρά Μπους, την ίδια στιγμή που πολλοί Αμερικανοί –και όχι μόνο– ομότεχνοί του της ασκούσαν κριτική.
Προς το δεύτερο μισό της δεκαετίας, χαρακτηριστική ήταν η επικέντρωση στο έργο του Ρομπέρτο Μπολάνιο. Η έκδοση στα αγγλικά του 2666, του μεγα-μυθιστορήματος που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει, και των Άγριων ντετέκτιβ, έργου της δεκαετίας του ’90, ήταν η αρχή μιας μπολανιομανίας που αναμένεται να δούμε αν και πώς θα μεταφερθεί στην Ελλάδα, όπου είναι πρόσφατη η έκδοση δύο συλλογών διηγημάτων του (Πουτάνες φόνισσες, Τηλεφωνήματα) και των Άγριων ντετέκτιβ (στα αγγλικά, πάντως, εντός του 2010 αναμένονται άλλοι τέσσερις τίτλοι του). Η περίπτωση Μπολάνιο είναι χαρακτηριστική, γιατί δείχνει και τις διαφορετικές ταχύτητες που εξακολουθούν να δημιουργούν οι καθυστερήσεις στη μετάφραση από τη μία γλώσσα στην άλλη. Είναι ένα ζήτημα, για παράδειγμα, πόση μη αγγλόφωνη λογοτεχνία μεταφράζεται στις ΗΠΑ, ενώ στην Ελλάδα, ακόμα και από την αγγλόφωνη λογοτεχνία, πολλά έργα μεταφράζονται (όταν μεταφράζονται) με καθυστέρηση ή δεν κάνουν το ίδιο γκελ στο κοινό – κι έτσι, ονόματα που απασχόλησαν διεθνώς μέσα στη δεκαετία, εδώ παραμένουν άγνωστα ή αδιάφορα. Η Ζέιντι Σμιθ, π.χ., από τις πλέον πολυσυζητημένες νέες φωνές, δεν φαίνεται να έχει την ίδια απήχηση στην Ελλάδα, αν και έχουν μεταφραστεί και τα τρία της μυθιστορήματα. Μετάφραση βιβλίου του Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, σημαντικού πρωτοεμφανιζόμενου της δεκαετίας, κυκλοφόρησε μόλις στα τέλη του 2009. (Είναι ενδιαφέρον εδώ ότι η ελληνική έκδοση του Εξαιρετικά δυνατά & απίστευτα κοντά του Φόερ, που κυκλοφόρησε το 2005 στις ΗΠΑ, βγήκε σχεδόν ταυτόχρονα με το Η σύντομη θαυμαστή ζωή του Όσκαρ Γουάο του επίσης σημαντικού Τζούνο Ντίαζ, που κυκλοφόρησε το 2008, διαφορετικά αντανακλαστικά και υπολογισμοί για την επιτυχία του βιβλίου παίζουν ρόλο). Μόλις πρόσφατα, εξάλλου, μεταφράστηκε στα ελληνικά έργο του Τζόναθαν Λέθεμ (το Όπλο μετά μουσικής του 1994). Από τον Ντέιβ Έγκερς κυκλοφορεί το Τότε που σκοτείνιασε ο ουρανός και από τον Τζόναθαν Φράνζεν Οι διορθώσεις, βιβλίο που έξω θεωρήθηκε από τα αξιολογότερα των αρχών του νέου αιώνα. Και οι δύο συγγραφείς δεν απασχόλησαν ιδιαίτερα τη χώρα μας. Όσο για το κατά πολλούς σημαντικότερο έργο της δεκαετίας –μαζί με τον μακαρθικό Δρόμο–, το Ενάντια στη μέρα του Τόμας Πίντσον (έργο που κυκλοφόρησε το 2006 στις ΗΠΑ) βγήκε στα ελληνικά στο τέλος του 2009, όταν στις ΗΠΑ είχε ήδη κυκλοφορήσει το πιο πρόσφατο πιντσονικό βιβλίο, το Inherent Vice. Ενώ, χαρακτηριστικά, ο Τσάινα Μιεβίλ, από τους πιο υπολογίσιμους νεότερους συγγραφείς επιστημονικής φαντασίας, παραμένει χωρίς ελληνική μετάφραση, και μια από τις σημαντικότερες απώλειες της δεκαετίας, αυτή του Ντέιβιντ Φόστερ Ουάλας (αυτοκτόνησε το 2008) στη χώρα μας πέρασε σχεδόν απαρατήρητη, αφού μονάχα ένα βιβλίο του έχει μεταφραστεί στα ελληνικά (Κορίτσι με παράξενα μαλλιά, το 2000, τα περισσότερα λογοτεχνικά έργα του Ουάλας γράφτηκαν μεταξύ ’80 και ’90).
Φυσικά, αν θέλουμε να είμαστε ειλικρινείς, στη λογοτεχνική δεκαετία κυριάρχησαν βιβλία που η κριτική είτε τα αγνόησε είτε τα επέκρινε. Το όνομα της Ζέιντι Σμιθ μπορεί να μην λέει τίποτα σε μεγάλη μερίδα του κοινού διεθνώς, οι περισσότεροι όμως μπορούμε να συνδέσουμε τον Νταν Μπράουν με τον Κώδικα Ντα Βίντσι και την Τζ. Κ. Ρόουλινγκ, πιθανόν την ισχυρότερη συγγραφική παρουσία της δεκαετίας, με τον Χάρι Πότερ. Ενώ προς το τέλος της δεκαετίας άρχισε να παίρνει διαστάσεις η μανία για τη σάγκα του Λυκόφωτος της Στέφανι Μέγερ (από την οποία μανία ίσως στην Ελλάδα έχουμε ακόμα να δούμε πολλά). Αυτοί οι τίτλοι συνδέθηκαν με κινηματογραφικές ταινίες και, ειδικά στην περίπτωση της Ρόουλινγκ και της Μέγερ, με ένα ολόκληρο εμπόριο που στήθηκε γύρω τους, ενώ φυσικά γέννησαν δεκάδες επιγόνους – βιβλία στο ίδιο ύφος που επιχειρούν να πάρουν μερίδιο από την επιτυχία. Και, όταν μιλάμε για λογοτεχνία, που αδυνατεί να αποτελέσει θέμα και να διαχυθεί στους ανθρώπους με τον τρόπο της μουσικής ή του σινεμά, αυτές οι επιτυχίες θα πρέπει να ληφθούν υπόψη. Όσο για το πέρασμα του βιβλίου στην ψηφιακή εποχή, πέρασμα πολύ πιο δύσκολο από αυτό της μουσικής, είναι ένα θέμα ανοιχτό και για τη δεκαετία που μόλις άρχισε.
Κείμενα – Επιμέλεια: Μαρία Ξυλούρη
Βιβλία
Ζέιντι Σμιθ, Λευκό χαμόγελο σε μαύρο φόντο (2000, ελληνική έκδοση: Ψυχογιός, 2001)
Μάργκαρετ Άτγουντ, Ο τυφλός δολοφόνος (2000, ελληνική έκδοση: Ωκεανίδα, 2001)
Τόμας Πίντσον, Ενάντια στη μέρα (2006, ελληνική έκδοση: Καστανιώτης, 2009)
Τζόναθαν Σάφραν Φόερ, Εξαιρετικά δυνατά & απίστευτα κοντά (2005, ελληνική έκδοση: Μελάνι, 2009)
Κόρμακ ΜακΚάρθυ, Ο Δρόμος (2006, ελληνική έκδοση: Καστανιώτης, 2007)
Ντέιβιντ Μίτσελ, Ο άτλας του ουρανού (2004, ελληνική έκδοση: Ελληνικά Γράμματα, 2007)
Αλεσσάντρο Μπαρίκκο, Χωρίς αίμα (2002, ελληνική έκδοση: Πατάκης, 2005)
Ντον ΝτεΛίλλο, Κοσμόπολις (2003, ελληνική έκδοση: Εστία, 2004)
Πάκο Ιγνάσιο Τάιμπο ΙΙ και υποδιοικητής Μάρκος, Ανήσυχοι νεκροί (κι ό,τι λείπει, λείπει) (2005, ελληνική έκδοση: Άγρα και Κέδρος, 2005)
Καζούο Ισιγκούρο, Μη μ’ αφήσεις ποτέ (2005, ελληνική έκδοση: Καστανιώτης 2005)
Ρομπέρτο Σαβιάνο, Γόμορρα (2006, ελληνική έκδοση: Πατάκης, 2008)
Τζούνο Ντίαζ, Η σύντομη θαυμαστή ζωή του Όσκαρ Γουάο (2008, ελληνική έκδοση: Λιβάνης, 2009)
Ζοζέ Σαραμάγκου, Περί φωτίσεως (2004, ελληνική έκδοση: Καστανιώτης, 2006)
Σινεμά
Old Boy, Τσαν Γουκ Παρκ, 2003
Η Πτώση, Όλιβερ Χιρσμπίγκελ, 2004
Οδός Μαλχόλαντ, Ντέιβιντ Λιντς, 2001
Ρέκβιεμ για ένα Όνειρο, Ντάρεν Αρονόφσκι, 2000
Πόλη του Θεού, Φερνάντο Μεϊρέγες, 2002
Dogville, Λαρς Φον Τρίερ, 2003
Ο Λαβύρινθος του Πάνα, Γκιγιέρμο ντελ Τόρο, 2006
Χαμένες Αγάπες, Αλεχάντρο Γκονζάλες Ιναρίτου, 2000
Shortbus, Τζον Κάμερον Μίτσελ, 2006
Γράμματα από το Ίβο Τζίμα, Κλιντ Ίστγουντ, 2006
Λευκή Κορδέλα, Μίχαελ Χάνεκε, 2009
Το διαδίκτυο δημιούργησε, και εδώ, πρόβλημα στη βιομηχανία. Η δεκαετία έκλεισε με το Avatar του Κάμερον, ιστορικής σημασίας ταινία για τον κινηματογράφο, που λόγω του τρισδιάστατου αντιστέκεται και στο κατέβασμα –αφού δεν υπάρχει η τεχνολογία για να την παρακολουθήσει κανείς ολοκληρωμένα απ’ το σπίτι του– ωστόσο δεν φαίνεται να μπορεί άμεσα να ακολουθηθεί αυτό το παράδειγμα ευρέως.
Ως προς τα εγχώρια πράγματα, τα τελευταία χρόνια έχει αρχίσει να διαφαίνεται μια άνοδος, με δημιουργούς της νεότερης γενιάς να επιχειρούν να υπερβούν εμπόδια και αγκυλώσεις του παρελθόντος. Μένει να δούμε αν η άνοδος θα έχει συνέχεια.
Αγέλαστος πέτρα, Φίλιππος Κουτσάφτης, 2000
Φτηνά τσιγάρα, Ρένος Χαραλαμπίδης, 2001
Ο Βασιλιάς, Νίκος Γραμματικός, 2002
Δεκαπενταύγουστος, Κωνσταντίνος Γιάνναρης, 2002
Σπιρτόκουτο, Γιάννης Οικονομίδης, 2003
Ο Χαμένος τα Παίρνει Όλα, Νίκος Νικολαΐδης, 2003
Ιστορία 52, Γιάννης Αλεξίου, 2008
Στρέλλα, Πάνος Κούτρας, 2008
Κυνόδοντας, Γιώργος Λάνθιμος, 2009
Ακαδημία Πλάτωνος, Φίλιππος Τσίτος, 2009