Ένα χρόνο μετά την εξέγερση που συντάραξε την Ελλάδα και ταρακούνησε την Ευρώπη, πολλά έχουν αλλάξει, αλλά οι πυροκροτητές της έκρηξης παραμένουν. Το ΠΑΣΟΚ, από τα κεράκια που άναβε πέρσι, φέτος, από θέση εξουσίας, θα αντιμετωπίσει το κίνημα της νεολαίας. Πολύς κόσμος θα τιμήσει με τη συμμετοχή του την “επέτειο” της δολοφονίας του δεκαεξάχρονου Αλέξανδρου. Τις μέρες αυτές, πέρα από τις κινηματικές εκδηλώσεις, είναι αναγκαίες εκείνες οι παρεμβάσεις που οπλίζουν τα νέα κινήματα με συνείδηση, συλλογικότητα, γνώση και οργάνωση. Το κεντρικό ερώτημα για όσους ενδιαφέρονται για μόνιμες και συνειδητές κοινωνικές μετατοπίσεις είναι πώς θα αποκτήσουμε μια νέα γνώση, συνείδηση και οργάνωση, που θα αντιστοιχεί στο τέλος της εποχής μας και στην αρχή μιας νέας.
Αδιέξοδα και απόγνωση
Ακόμα αναρωτιούνται τα επιτελεία του συστήματος τι προκάλεσε τον Δεκέμβρη. Κάνουν ότι δεν βλέπουν τη νέα γενιά να ζει υπό το βάρος ενός ολοκληρωτικού αδιεξόδου. Κάνουν ότι δεν βλέπουν τη μισή ζωή, τη μισή δουλειά, το μισό μισθό που προσφέρουν στη νεολαία. Κάνουν ότι δεν καταλαβαίνουν την αποστροφή, την αηδία ή την αδιαφορία των νέων απέναντι σε ένα κοινωνικό μοντέλο που δεν επιτρέπει καμιά ελπίδα καλύτερης ή αλλιώτικης ζωής.
Η φωτιά που πάνω της βράζει το καζάνι της νεολαίας από πέρσι μέχρι φέτος έγινε δυνατότερη. Περισσότερα αδιέξοδα, λιγότερες ελπίδες, μεγαλύτερη καταστολή. Η κρίση και οι τρομακτικές της επιπτώσεις διογκώνουν ένα εκρηκτικό μείγμα στην καρδιά της σύγχρονης ελληνικής κοινωνίας: Οι χιλιάδες μαθητές των σχολείων της αμάθειας, της υποταγής και της παραπαιδείας. Οι 800.000 των ανέργων (τον τελευταίο μόνο χρόνο προστέθηκαν άλλες 150.000). Οι χιλιάδες των νέων εργαζόμενων, που δουλεύουν σε καθεστώτα αβεβαιότητας, ανασφάλειας, εκβιασμού, με stage, με μπλοκάκι, μαύροι και ανασφάλιστοι, κακοπληρωμένοι. Οι χιλιάδες των φοιτητών και αποφοίτων της τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, που το πτυχίο τους δεν έχει καμία αξία, που δουλεύουν σε άσχετο αντικείμενο από αυτό που σπούδασαν, που αναγκάζονται να μαζεύουν χαρτιά και πιστοποιητικά για να βρουν μια δουλειά ίσα για επιβίωση. Οι νεότερες γενιές μεταναστών, που ενηλικιώνονται μέσα στη φτώχεια και στον αποκλεισμό.
Το σύστημα και οι απολογητές του, ακόμη κι αν δήλωσαν ότι συμπονούν και καταλαβαίνουν, είδαν την εξέγερση σαν μηδενισμό ή καταστροφική μανία. Την ταύτισαν εξολοκλήρου με τις σπασμένες βιτρίνες. Δεν μπορούν και δεν θέλουν να εξηγήσουν τον αρνητισμό, την τιμωρία και την απόρριψη που δεν έχει βρει ακόμα “θετικές διεξόδους”. Αυτός ο αρνητισμός των νέων παραμένει: Η μερική και αποσπασματική συνείδηση, η πολιτική και κοινωνική αμορφωσιά είναι τα “δώρα” της εποχής μας στη νεολαία.
Ένα χρόνο μετά, επιβεβαιώνεται ότι ο πυροκροτητής της εξέγερσης ήταν η πολύπλευρη και βίαιη αφαίρεση της ελπίδας από τη νέα γενιά. Όχι μόνο ένας πυροβολισμός. Όχι μόνο η οργή για μια δολοφονία. Όχι απλά το συναίσθημα. Όχι μόνο η οικονομική κρίση. Όχι μόνο ο αποκλεισμός στην εργασία και την εκπαίδευση. Η νεολαία πυροβολείται πολλαπλώς, με την έλλειψη προσδοκίας ότι κάτι καλύτερο μπορεί να υπάρξει.
Η νεολαία εξελίσσεται ανάλογα με την εποχή και τους συσχετισμούς. Γίνεται όλο και πιο ακατανόητη για το σύστημα. Όλο και πιο “εχθρική”. Ενσωματώνεται λιγότερο, γιατί οι ευκαιρίες κοινωνικής τακτοποίησης και ανέλιξης είναι λιγότερες. Οι “φυλές” των νέων είναι πολύ περισσότερες, πολύ πιο διαφοροποιημένες, με μεγαλύτερες δυνατότητες επικοινωνίας και αναζήτησης. Δεν ορίζονται μόνο από τους υλικούς όρους της ζωής αλλά και από τη μορφωτική-πολιτιστική ασφυξία. Γι’ αυτό και ο Δεκέμβρης τράνταξε διαταξικά το σώμα της νεολαίας. Αυτή η νεολαία ορίζεται με πολλαπλές και πολύμορφες ταυτότητες. Από την έλλειψη χώρου και χρόνου. Από την ασφυκτική πίεση της αλυσίδας σχολείο – φροντιστήριο – σχολή – εργασία. Από το πετσόκομμα της δημοκρατίας και της συμμετοχής.
Ο Δεκέμβρης φανερώνει δύο ξεχωριστούς κόσμους
Οι επιπτώσεις της κρίσης οδηγούν και γεννούν νέους Δεκέμβρηδες. Πιο διευρυμένους κοινωνικά, λαϊκούς ή εργατικούς. Η κρίση ξεχωρίζει ολοένα και περισσότερο τους δύο κόσμους: Από τη μια η κοινωνική μειοψηφία στην κορυφή της πυραμίδας, από την άλλη η κοινωνική πλειοψηφία στη βάση της, που όλο και στριμώχνεται χαμηλότερα. Τα μεσαία στρώματα συμπιέζονται προς τα κάτω και αυτή η ροπή στην ανασφάλεια σπρώχνει ακόμα και μια –εύπορη σήμερα– νεολαία σε πράξεις αμφισβήτησης.
Ποτέ άλλοτε δεν ήρθε στην επιφάνεια ένας τόσο ευθύς ανταγωνισμός ανάμεσα στους δύο αυτούς ξεχωριστούς κόσμους: “Στις τράπεζες λεφτά, στη νεολαία σφαίρες, ήρθε η ώρα για τις δικές μας μέρες”. Αυτός ο διαχωρισμός με το προχώρημα της κρίσης, την ανεπάρκεια των εργαλείων διόρθωσης και το τρομακτικό κόστος που αυτά έχουν για την κοινωνία θα γίνεται όλο και πιο έντονος. Η κοινωνική πόλωση θα μεγαλώνει, την ίδια στιγμή που πολιτικά δεν πολώνονται οι ανταγωνιστικές πολιτικές.
Σήμερα έχει αυξηθεί η κοινωνική διαφοροποίηση –ειδικά της νεολαίας– απέναντι στο πολιτικό σύστημα και απέναντι στο σύστημα γενικά. Περισσότερη κριτική, περισσότερη απαξίωση, περισσότερη επιθετικότητα, αλλεπάλληλη διάψευση προσδοκιών. Αυτή η διαφοροποίηση δεν μπολιάζεται ακόμα με την κριτική ενάντια στο σύστημα που δημιουργεί και αναπαράγει τα αδιέξοδα. Δεν συνοδεύεται από το συνειδητό στοιχείο της οργάνωσης. Όσο αυτό δεν συμβαίνει, οι Δεκέμβρηδες δεν θα αθροίζονται ούτε στον κοινωνικό ριζοσπαστισμό ούτε στην πολιτική μετατόπιση προς τα αριστερά.
Το ΠΑΣΟΚ πέρασε ως κυβέρνηση στα δόγματα της μηδενικής ανοχής, στη βεντέτα με ένοπλες ομάδες, στις εκφοβιστικές προειδοποιήσεις για την πρώτη επέτειο του Δεκέμβρη. Η εφαρμογή του νεοφιλελευθερισμού, που γίνεται με ειδική στόχευση στη γενιά χωρίς δικαιώματα, προϋποθέτει την προληπτική καταστολή. Την ίδια στιγμή που η οικονομική τρομοκρατία των ανασφάλιστων, άνεργων, συμβασιούχων, υπό ομηρία και αναξιοπρέπεια νέων είναι η πρώτη πολιτική πράξη της νέας διακυβέρνησης.
Δυνατότητες και ανεπάρκειες της Αριστεράς
Τη μάχη του Δεκέμβρη η Αριστερά –τελικά– την έχασε “εσωτερικά”. Παρά το ότι η χαμένη τιμή της Αριστεράς βρήκε καταρχήν υπερασπιστή το ΣΥΡΙΖΑ, στην πορεία δεν αναδείχθηκε σαν ο άλλος, ο διαφορετικός, ο αντίπαλος. Πρυτάνευσε ο φόβος από τα ουρλιαχτά του συστήματος για ένα νέο πολιτικό συμβόλαιο, από όπου κανείς δεν θα ξεφεύγει.
Ξεχειλίζει σήμερα μια απόπειρα να περάσουμε τον Δεκέμβρη από κρισάρα: Να κρατήσουμε τα καλά, να πετάξουμε τα κακά. Αυτές οι αντιλήψεις εξακολουθούν να βλέπουν με κανονικό τρόπο τις μη κανονικές κοινωνικές εκρήξεις. Να βάζουν την πραγματικότητα στην κλίνη του Προκρούστη, να τεντώνουν ή να κόβουν ό,τι δεν ταιριάζει στα χθεσινά σχήματα. Ο Δεκέμβρης δεν χωράει στα καλούπια του καθωσπρεπισμού, της μεταμέλειας ή της διόρθωσης εκείνων των πλευρών που ξεφεύγανε… Ένα χρόνο μετά, η μεταμέλεια της Αριστεράς πρέπει να αφορά την έμπρακτη αλλαγή του τρόπου που προετοιμάζει και προετοιμάζεται για τις αναπόφευκτες κοινωνικές εκρήξεις.
Σήμερα, μπροστά στην πρώτη επέτειο της δολοφονίας και της κοινωνικής έκρηξης που την ακολούθησε, η Αριστερά δεν θέλησε να μιλήσει πολιτικά. Ένα κομμάτι της (ΚΚΕ) ξεμπέρδεψε νωρίς, καταγγέλλοντας και αποχωρώντας. Έφτασε, μάλιστα, να μιλάει σε κάποιους χώρους για έναν άλλο Δεκέμβρη, αυτόν του 1944, δυσφημώντας και τους δύο Δεκέμβρηδες. Η άλλη Αριστερά δεν παίρνει την πρωτοβουλία να βάλει ατζέντα διεκδίκησης μέσα στους μαζικούς χώρους, κάνοντας την επέτειο όχι μια ή δύο διαδηλώσεις αλλά ευκαιρία μαζικής πολιτικής παρέμβασης και δράσης.
Η αδυναμία της Αριστεράς ήταν και είναι ότι δεν συνδέεται με τη νεολαία, ώστε να αποκτήσει ερείσματα, να μιλήσει, να δώσει διέξοδο. Να προβάλει πολιτικά αιτήματα τα οποία να απαντάνε στα προβλήματα της νεολαίας, να δείξει τη δύναμη που κρύβεται στην οργάνωση. Αντ’ αυτού κυριαρχεί η απόπειρα να “φοιτητικοποιηθεί” η εξέγερση στενεύοντας και φτωχαίνοντας το εύρος των αιχμών της.
Η λάμψη του αντιεξουσιαστικού χώρου ήρθε με τη συνολική, δομική και εφ’ όλης της ύλης αντιπαράθεση με το κράτος και το σύστημα. Αυτή η ολόπλευρη αμφισβήτηση, που δεν τόλμησε η Αριστερά να την αρθρώσει σε πολιτικό λόγο, σπρώχνει δυναμικά τμήματα νεολαίας στην αντιεξουσιαστική ψυχολογία. Η καλοντυμένη και καθωσπρέπει Αριστερά, ειδικά όταν στέκεται δίβουλη και ιδρώνει για να παντρέψει τα ασυμβίβαστα, δεν συγκινεί, δεν συνεπαίρνει.
Από την έκρηξη των αδιεξόδων στην εμφάνιση της αναζήτησης
Ο Δεκέμβρης, πέρα από την οργή, γέννησε και την αναζήτηση. Αυτό είναι που φοβίζει περισσότερο την εξουσία. Η εκδοχή μιας νεολαίας που αναζητά διεξόδους, πέρα από το να συγκρούεται με αδιέξοδα, σκόρπισε το φόβο στα επιτελεία πανευρωπαϊκά. Η εύφλεκτη ύλη συσσωρεύεται παντού στην Ευρώπη. Δεν πρόκειται όμως μόνο για μια κατάσταση τυφλών κοινωνικών εκρήξεων. Η εν δυνάμει αναζήτηση δρόμων, για να είναι οι εκρήξεις προσανατολισμένες, μπορεί να κάνει το φόβο μόνιμο και διαρκή για τους απέναντι: Μπορεί να κάνει το συσχετισμό να αλλάζει πολιτικά και κοινωνικά.
Στις μέρες μας έχουμε ανάγκη από ένα μαχητικό ρεύμα μέσα στην κοινωνία, δίπλα στον εργαζόμενο κόσμο, μαζί με τη νεολαία, μέσα στους “συνηθισμένους ανθρώπους” αλλά και μέσα στη σημερινή υπαρκτή Αριστερά, να επιβάλλει αλλαγές. Έχουμε ανάγκη ένα ρεύμα αλλαγής ατζέντας, θεμάτων, συσχετισμών, πολιτικών, που να ανταποκρίνεται στην ανάγκη μιας νέας θεωρίας και μιας νέας οργάνωσης. Που να ανταποκρίνεται στο τέλος της εποχής και να εξοπλίζει τη νέα εποχή με γνώση, συλλογικότητα, συνείδηση, μόρφωση και πολιτική. Που να ετοιμάζει νέους Δεκέμβρηδες, να προετοιμάζεται για νέες κοινωνικές εκρήξεις, που αναγκαστικά θα έρθουν όσο πυροβολείται συνεχώς η συντριπτική πλειοψηφία της κοινωνίας. Τότε οι σημερινές παρεμβάσεις και συνεισφορές θα έχουν νόημα.
Χρίστος Κατσούλας
