ΤΟ ΘΕΜΑ: Φτώχεια στην Ελλάδα, της Ρούλας Μουτσέλου

Ο νέος κοινωνικός εφιάλτης

Η φτώχεια ως πραγματικότητα ή ως απειλή έχει για τα καλά εγκατασταθεί στην καθημερινότητά μας και διογκώνεται καθημερινά με ιλιγγιώδεις ρυθμούς. Η εικόνα του φτωχού δεν αφορά πλέον “περιθωριακές ομάδες”, αλλά ανθρώπους της διπλανής πόρτας, προερχόμενους από τα χαμηλά, μικρομεσαία ακόμα και από τα μεσαία αστικά στρώματα, άνεργους που δεν μπορούν να βρουν δουλειά, χρεοκοπημένους μικροεπιχειρηματίες και μέσους οικογενειάρχες, πνιγμένους στα δάνεια. Ανθρώπους που δεν ζητάνε ελεημοσύνη αλλά δουλειά και μισθούς αξιοπρέπειας. Ανθρώπους που βρέθηκαν σε αυτή την κατάσταση όχι λόγω δικής τους υπαιτιότητας ή ανικανότητας, αλλά πληρώνοντας τις συνέπειες της κρίσης, πληρώνοντας τη χασούρα και τα αδιέξοδα του συστήματος.

Κείμενα: Ρούλα Μουτσέλου

Πάνω από 20% του πληθυσμού οι φτωχοί

Η δημοσίευση της έρευνας του “Ευρωβαρόμετρου” πριν λίγες μέρες (πίνακας 1), σύμφωνα με την οποία το 20% των Ελλήνων (έναντι 16% στην ΕΕ) βρίσκεται κάτω από το όριο της φτώχειας, είναι απλά ενδεικτική, όπως και τα περισσότερα κατασκευάσματα των στατιστικών. Αξίζει όμως να παρατηρηθεί πως ως κυριότεροι παράγοντες για τη φτώχεια στην έκθεση περιγράφονται η υψηλή ανεργία (52%), οι χαμηλοί μισθοί (49%) και οι ανεπαρκείς κοινωνικές παροχές (29%), ενώ το 53% των Ευρωπαίων θεωρεί πρωτίστως υπεύθυνες για τη φτώχεια τις εθνικές κυβερνήσεις και το 74% θεωρεί πολύ ή αρκετά σημαντικό το ρόλο της ΕΕ. Χαρακτηριστική είναι και η παλιότερη εγχώρια έρευνα της VPRC “Οικονομικοί και Κοινωνικοί Δείκτες” (πίνακας 2), που κατατάσσει στο “περιβάλλον της φτώχειας” το 24% της ελληνικής κοινωνίας (έναντι του 18% το 2007).

Τα ερωτήματα πολλά: Ποιο είναι το πραγματικό όριο της φτώχειας; Το ετήσιο ατομικό εισόδημα των 6.120 ευρώ (510 ευρώ το μήνα), τη στιγμή που ακόμα και τα 650 ευρώ του βασικού μισθού –τον οποίο ούτε καν παίρνουν χιλιάδες νέοι εργαζόμενοι– δεν φτάνουν καν για τις βασικές ανάγκες; Φτωχοί είναι μόνο τα 2,2 εκατομμύρια που ζουν κάτω από αυτό το εξευτελιστικό όριο; Τι θα ανακαλύψουμε, αν συνυπολογίσουμε τους πλέον του 1 εκατομμυρίου μετανάστες και τον άγνωστο αριθμό Ρομά κι άλλων “αόρατων” για τις στατιστικές; Πού θα φτάσουν τα ποσοστά αυτά με την κρίση να βαθαίνει;

Με τους μισθούς καθηλωμένους και το 60% σχεδόν των συντάξεων να μη φτάνουν τα 600 ευρώ, την ώρα που η ακρίβεια και η κερδοσκοπία των καρτέλ καλπάζει (2,5% αύξηση στα είδη πρώτης ανάγκης από το Σεπτέμβρη του 2008), και οι ιδιωτικοποιήσεις επιβαρύνουν όλο και περισσότερο τον οικογενειακό προϋπολογισμό με έξοδα υγείας και παιδείας, η φτώχεια και η δυσκολία αξιοπρεπούς διαβίωσης αποτελούν γεγονός ή απειλή για το 50% του ελληνικού λαού, που δηλώνουν εισοδήματα σχετικά κοντά στο όριο της φτώχειας. Με συνταξιούχους, αγρότες, γυναίκες, παιδιά και άνεργους νέους να αποτελούν ομάδες “υψηλού κινδύνου”, ελάχιστοι είναι εκείνοι που αισθάνονται ασφαλείς, και το 84% των Ελλήνων, σύμφωνα με το “Ευρωβαρόμετρο”, θεωρεί τη φτώχεια διαδεδομένο πρόβλημα στη χώρα. Με τα δάνεια νοικοκυριών και επιχειρήσεων στα 250 δισ. ευρώ, σχεδόν όσο και το ΑΕΠ της χώρας, και το 40% των νοικοκυριών να δυσκολεύονται να τα αποπληρώσουν, με τους ανέργους να αυξάνονται κάθε μέρα, καθώς πληθαίνουν τα λουκέτα και οι απολύσεις, με τη μερική απασχόληση να γίνεται κανόνας, με δεκάδες χιλιάδες εργαζόμενους στον τουρισμό, που δεν δούλεψαν φέτος, να αδυνατούν να πάρουν έστω και επίδομα ανεργίας, εκατοντάδες χιλιάδες μικρομεσαία νοικοκυριά βρίσκονται προ των πυλών του κοινωνικού αποκλεισμού και της φτώχειας.

Αντιμέτωπη μ’ αυτή την εκρηκτική κοινωνική κατάσταση η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, προσπαθεί με επικοινωνιακά τρικ να κερδίσει χρόνο και να καθυστερήσει κοινωνικές εκρήξεις. Το έλλειμμα εμπιστοσύνης και η ανησυχία του κόσμου είναι υπαρκτή, και η συνάντησή τους με τη διεύρυνση και την απειλή της φτώχειας δυναμιτίζει το πλαστό ήρεμο κλίμα. Οι σκληροί δείκτες της οικονομίας –αυτοί οι δείκτες που πρέπει να ευημερούν αντί για εμάς– υποδηλώνουν επιτηρήσεις, νέα λιτότητα και φοροεπιδρομές. Με τη δηλωμένη από τον άλλο υπεύθυνο της κατάστασης (τον προς το παρόν ακόμα αρχηγό της ΝΔ) στήριξη για να παρθούν “δύσκολες αλλά απαραίτητες αποφάσεις”, η κυβέρνηση Παπανδρέου, παρά τις περί του αντιθέτου διαβεβαιώσεις, θα προχωρήσει σε νέα επίθεση στα λαϊκά στρώματα, πετώντας και κάποια ψίχουλα στο δρόμο της (επίδομα κοινωνικής αλληλεγγύης –σε πόσους;– και πάγωμα των χρεών των δανειοληπτών – για ελάχιστους).

Να φέρει η Αριστερά τη φτώχεια στο κέντρο της πολιτικής σκηνής

Η φτώχεια και η ανασφάλεια, που με μαζικό τρόπο γεννά η κρίση, δεν μπορεί να αντιμετωπίζονται από την Αριστερά σαν ζητήματα της πολιτικής ατζέντας ή, ακόμα χειρότερα, να ανάγονται αφηρημένα στην ταξική πάλη. Οφείλουμε να αναζητήσουμε την πηγή της φτώχειας στη φύση του καπιταλισμού, που δεν μπορεί να αναπαραχθεί, αν δεν αναπαράγει τη φτώχεια και την ανισότητα. Αλλά η δουλειά της Αριστεράς δεν μπορεί να σταματά εκεί. Οφείλει να φέρει το ζήτημα στο κέντρο της πολιτικής σκηνής, απαιτώντας άμεσα μέτρα ανακούφισης του λαού. Να μετατρέψει την απόγνωση σε διεκδίκηση. Να αναδείξει τη δύναμη της κοινωνικής αλληλεγγύης και της οργάνωσης. Να ξεσκεπάσει την υποκρισία της αστικής “φιλανθρωπίας”, τη νεοφιλελεύθερη “ευαισθητοποίηση” για τη φτώχεια και την υποκρισία των εξαγγελλόμενων μέτρων-ημίμετρων, που αποσκοπούν στο στατιστικό και μόνο περιορισμό της φτώχειας.

Όταν η φτώχεια βιώνεται σαν προσωπική ανικανότητα, προκαλεί ενοχές και οδηγεί συχνά σε απονενοημένες καταστάσεις, όπως οι αυτοκτονίες για οικονομικά προβλήματα που αυξάνονται τον τελευταίο χρόνο. Όταν η απόγνωση πάψει να είναι εξατομικευμένη και γίνει συλλογική, όταν αποκτήσει μαζικά χαρακτηριστικά, μπορεί να οδηγήσει σε έκρυθμες κοινωνικές καταστάσεις, όπως αυτές που γέννησε το Δεκέμβρη η απόγνωση της νεολαίας ή αυτές που συναντάμε όλο και πιο συχνά σε άλλες χώρες (Αργεντινή 2001, Γαλλία 2006, Γουαδελούπη το καλοκαίρι). Γι’ αυτό ο αστισμός προβάλλει το κοινωνικό πρότυπο του ατομισμού και της παθητικοποίησης, καλλιεργεί διχαστικές πολιτικές ανάμεσα στα πληττόμενα στρώματα και αφήνει χώρο στον ακροδεξιό λαϊκισμό. Στόχος είναι να ξεχάσουμε πως μπορεί να υπάρξει μια άλλη αντιμετώπιση: η αγωνιστική στάση, η οργάνωση, η συλλογικότητα και η αλληλεγγύη, που μπορεί να θωρακίσει το λαό μέσα από τη συνειδητοποίηση της δύναμης που έχει όταν είναι ενωμένος. Τότε μπορεί η απόγνωση να μετατραπεί σε ποτάμι οργής, που θα παρασύρει όλους αυτούς που ευθύνονται για τη φτώχεια. Τότε μπορεί να υπάρξει προοπτική και διέξοδος!