Συνέντευξη με τον Αλέξη Μπένο,
αναπληρωτή καθηγητή κοινωνικής ιατρικής στο ΑΠΘ
Για τον πανικό και τη σύγχυση που έχει προκληθεί σχετικά με τη νέα γρίπη και το εμβόλιο, εξαιτίας των ΜΜΕ και με ευθύνη υπουργών και παραγόντων του συστήματος υγείας, μιλά στην “Αριστερά!” ο Αλέξης Μπένους, αναπληρωτής καθηγητής κοινωνικής ιατρικής στο ΑΠΘ.
Είναι σωστό να μιλάμε πλέον για πανδημία;
Η πανδημία είναι γεγονός. Υπάρχει πλέον ένας νέος ιός στον οποίο δεν έχουμε ανοσία και έτσι μεταφέρεται γρήγορα σε μεγάλο αριθμό ανθρώπων. Το γεγονός αυτό δημιούργησε πολλά ζητήματα αρνητικά και θετικά…
Πώς προέκυψε ο νέος ιός;
Η παραγωγή του ιού δεν μπορεί να θεωρηθεί τυχαίο γεγονός. Όπως είχαμε τη γρίπη των πτηνών, τώρα έχουμε τη γρίπη των χοίρων. Αυτό είναι σήμερα απλώς μια παρατήρηση, η οποία θέλει περαιτέρω διερεύνηση. Δηλαδή, να δούμε τι σχέση έχουν η εντατικοποιημένη παραγωγή στην κτηνοτροφία και γενικότερα η κακή διατροφή και η κερδοσκοπία στη διατροφή με τους μηχανισμούς παραγωγής νέων ιών. Αυτό είναι ένα ερώτημα.
Είπατε πριν για αρνητικά και θετικά ζητήματα, τι ακριβώς εννοείτε;
Τα θετικά είναι, για παράδειγμα, ότι υπάρχει μία εγρήγορση της παγκόσμιας επιστημονικής κοινότητας. Άρα έχουμε αρκετά γρήγορες απαντήσεις σε επιστημονικό επίπεδο. Από την άλλη η νέα γρίπη έβαλε και άμεσα ζητήματα, τα οποία φάνηκαν -ίσως με πιο ακραίο τρόπο- και στην Ελλάδα. Πρώτα με την παρέμβαση των Μέσων Ενημέρωσης και τη διαμόρφωση ενός κλίματος πανικού και τρομολαγνίας. Νομίζω ότι στην πρώτη περίοδο του καλοκαιριού, με “αρχηγό” τον τότε υπουργό Υγείας, Δημήτρη Αβραμόπουλο, δημιουργήθηκε πανικός, με ερωτήματα όπως “θα εμβολιαστούμε όλοι, θα πεθάνουμε όλοι, θα αρρωστήσουμε όλοι”. Το αποτέλεσμα ήταν να σπάσουν τα ταμεία των εταιρειών που πουλούσαν άσχετα εμβόλια, όπως αυτό του πνευμονιόκοκκου, το οποίο και εξαντλήθηκε. Μετά μπήκαμε στη δεύτερη φάση, πάλι με τη βοήθεια των ΜΜΕ, αλλά και με κάθε είδους παρεμβάσεις, από επιστημονικές μέχρι και δοξασίες. Έτσι περάσαμε στο άλλο άκρο, όπου κυριάρχησε η άποψη ότι κάποιες εταιρίες που πουλάν εμβόλια θέλουν να πλουτίσουν (που προφανώς θέλουν) και γι’ αυτό θέλουν να μας εμβολιάσουν όλους. Εδώ ακριβώς μπαίνει το ζήτημα της στρατηγικής σε παγκόσμιο και τοπικό επίπεδο. Το ένα θέμα είναι να απαντήσουμε αν υπάρχει πρόβλημα, αν υπάρχει πανδημία. Τι είναι, τελικά, αυτή η γρίπη; Δεν είναι βαριά, είναι ελαφριά, όπως κάθε γρίπη κάθε χρόνο. Αλλά το πρόβλημά είναι, όπως συμβαίνει και κάθε χρόνο άλλωστε, ότι κάποιοι θα αρρωστήσουν πιο βαριά, κάποιοι θα χρειαστούν μονάδα εντατικής και κάποιοι θα πεθάνουν. Με τη νέα γρίπη η διαφορά είναι ότι ακριβώς επειδή αρρωσταίνουν περισσότεροι και επειδή είναι ιός που απέναντί του δεν έχουμε άμυνα, αναμένεται ότι περισσότεροι άνθρωποι θα αρρωστήσουν πιο βαριά και θα χρειαστεί να νοσηλευτούν στο νοσοκομείο και περισσότεροι από πέρυσι θα πεθάνουν. Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι πιο βαριά γρίπη, απλώς είναι θέμα ποσότητας. Είναι θέμα πληθυσμού. Αυτό τι σημαίνει για μας σε επίπεδο αντίδρασης, υγειονομικών συστημάτων; Σημαίνει πρώτα απ’ όλα ότι οι υπηρεσίες υγείας μας, οι δημόσιες υπηρεσίες υγείας να είναι έτοιμες να απαντήσουν στις αυξημένες ανάγκες που παρουσιάζονται. Άρα, πρώτα απ’ όλα πρέπει να διοριστεί προσωπικό στις υπηρεσίες υγείας, κυρίως νοσηλευτές που λείπουν αλλά και γιατροί. Γενικά το σύστημα υγείας είναι υποστελεχωμένο, με μια χρόνια πολιτική υποχρηματοδότησης και παγώματος των διορισμών, παρά τις υποσχέσεις όλων των υπουργών της τελευταίας εικοσαετίας. Η κατάσταση είναι τραγική στα δημόσια νοσοκομεία και τις υπηρεσίες. Χρειάζεται να γίνουν άμεσα πολλές προσλήψεις και εξειδικευμένα στο προσωπικό των μονάδων εντατικής θεραπείας, όπου υπάρχουν ολόκληρα τμήματα που δεν λειτουργούν επειδή δεν υπάρχει προσωπικό.
Μέσα σε αυτό το κλίμα υπάρχει ένα ακόμα πρόβλημα. Όλοι πλέον, ειδικοί και μη, μιλούν για το εμβόλιο και ουσιαστικά ο κόσμος βρίσκεται σε σύγχυση. Στο απλό ερώτημα “να κάνω το εμβόλιο ή όχι” ποια είναι η ψύχραιμη και σοβαρή απάντηση που πρέπει να δίνεται;
Η νέα γρίπη είναι ήπια, αλλά αφορά εκατομμύρια ανθρώπους. Κάποιοι από μας θα αρρωστήσουν λίγο παραπάνω και κάποιοι λίγο πιο βαριά. Μια ψύχραιμη απάντηση είναι ότι, πρώτα απ’ όλα, υπάρχει το εμβόλιο που μπορεί να βοηθήσει το ανοσοποιητικό να απαντήσει σ’ αυτήν την απειλή. Το εμβόλιο γι’ αυτό θεωρήθηκε ότι προσφέρει ασφάλεια, γι’ αυτό χρειάζεται. Τώρα, ποιοι το χρειάζονται; Το χρειάζεται το υγειονομικό προσωπικό, διότι αυτοί καλούνται να αντιμετωπίσουν τις αυξημένες ανάγκες, καθώς υπάρχει πολύς περισσότερος κόσμος που χρειάζεται νοσηλεία και πάει στα νοσοκομεία. Άρα πρέπει να εμβολιάσουμε το υγειονομικό προσωπικό για να μην αρρωστήσει και για να μπορεί να προσφέρει τις υπηρεσίες του. Από ‘κει και πέρα πρέπει να εμβολιαστούν αυτοί που έχουν ειδικά προβλήματα, δηλαδή, καρδιακά, αναπνευστικά ώστε να μην επιβαρυνθούν περισσότερο. Μετά προχωράμε στις επόμενες ομάδες. Δηλαδή στα νέα παιδιά μέχρι τους 50άρηδες που είναι και ο πληθυσμός που θα πλήξει περισσότερο η γρίπη. Το εμβόλιο δημιουργεί ένα τείχος συλλογικής προστασίας. Δηλαδή, δεν προστατεύουμε μόνο τον εαυτό μας με το εμβόλιο αλλά και το σύνολο, γιατί μειώνουμε τις πιθανότητες επιτυχούς επαφής της γρίπης, σταματάμε τη διασπορά και άρα μειώνουμε τις πιθανότητες να αρρωστήσει καινούριος κόσμος, άρα μειώνουμε και τις πιθανότητες τελικά να αρρωστήσουν κάποιοι βαριά. Με αυτή την έννοια το εμβόλιο πρέπει να γίνεται. Το εμβόλιο της γρίπης είναι ακριβώς της ίδιας τεχνολογίας με εκείνο του πνευμονιόκοκου και με το εμβόλιο της κοινής εποχικής γρίπης. Αυτό δηλαδή που κάνει κάθε χρόνο ο κόσμος. Δεν άλλαξε κάτι, ώστε να πούμε ότι πιθανόν αυτή η αλλαγή να επιφέρει κάποιες άλλες επιπλοκές. Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι, κάποιες σχολές σκέψης, που έχουν γενικότερη αντίθεση με οποιονδήποτε εμβολιασμό. Με την έννοια ότι, επειδή το εμβόλιο ενεργοποιεί τη δημιουργία αντισωμάτων, τελείως φιλοσοφικά αν θέλετε, λένε ότι πρέπει να αφήσουμε τον οργανισμό μας ελεύθερο. Αυτοί είναι ενάντια σε όλα τα εμβόλια. Η σκληρή πραγματικότητα όμως είναι ότι αν δεν έχεις να εμβολιάσεις τον πληθυσμό π.χ. για την ερυθρά, θα είχαμε τώρα χιλιάδες παιδάκια τα οποία θα είχαν γεννηθεί με εγκεφαλοπάθεια, τύφλωση, με προβλήματα κινητικότητας και άτομα με ειδικότατες ανάγκες κοκ. Δηλαδή, ξεχνάμε τα οφέλη από τους εμβολιασμούς για τέτανο, ιλαρά, ερυθρά, παρωτίτιδα, που αν δεν τα κάναμε θα είχαμε πολλά περισσότερα προβλήματα.
Πώς φτάσαμε στις σημερινές υπερβολές; Πιστεύετε ότι έχουν παρθεί τα αναγκαία μέτρα για την αντιμετώπιση της κατάστασης;
Η κατάσταση ξεκίνησε –όπως είπα και πριν- από την τελείως ανεύθυνη στάση του προηγούμενου υπουργού, ο οποίος ήθελε να τους εμβολιάσει όλους εν ψυχρώ, σε μια περίοδο που εμείς, οι επιδημιολόγοι, δεν είχαμε τέτοια εικόνα. Μετά εξελίχθηκε ακόμα χειρότερα, με τις δηλώσεις του κ. Ευσταθίου, διοικητή του Εθνικού Κέντρου Επιχειρήσεων Υγείας, ο οποίος είπε ότι “θα κάνω το εμβόλιο υποχρεωτικά σε όλους, και μάλιστα θα τους βάλω να υπογράφουν ότι έκαναν τον εμβολιασμό με τη θέλησή τους”. Έτσι το μήνυμα που πέρασε στον κόσμο με αυτές τις γελοιότητες, και σωστά, ήταν ότι θα μας κάνουν εμβόλιο για να πουλήσουν οι εταιρίες, όπως και ότι “για να μας βάλουν να υπογράψουμε σημαίνει ότι το εμβόλιο είναι κακό και ήδη ξέρουν ότι θα ‘χουμε παρενέργειες”. Πρόκειται για ένα παράδειγμα προς αποφυγή για πολιτική δημόσιας υγείας. Όταν έχεις προβλήματα δημόσιας υγείας πρέπει να τα αντιμετωπίζεις με σοβαρότητα, χωρίς υστερίες και με επιστημονική τεκμηρίωση. Όλα τα παραπάνω ενίσχυσαν την τάση των ΜΜΕ να μεγαλοποιούν τα προβλήματα, οπότε φτάσαμε σε αυτό το χάος. Δεν έγινε από την αρχή υπεύθυνη ενημέρωση.
Πάντως, είναι αλήθεια ότι οι βιομηχανίες φαρμάκων κερδοσκοπούν με την νέα γρίπη…
Όντως οι εταιρίες κατέγραψαν κέρδη και μάλιστα υπερκέρδη. Εδώ ακριβώς, εκτός από την υποχρηματοδότηση των υπηρεσιών υγείας, μπαίνει και ένα θέμα δημόσιου ελέγχου της έρευνας, της παραγωγής και της διάθεσης του φαρμάκου γενικότερα και του εμβολίου ειδικότερα. Δηλαδή, να φτιάξουμε μηχανισμούς οι οποίοι να παράγουν φάρμακα και εμβόλια με αποκλειστικό σκοπό να βοηθήσουν την υγεία του πληθυσμού και όχι την κερδοσκοπία. Αυτό είναι ένα θέμα στρατηγικό.
Πολλοί υποστηρίζουν ότι κάθε επιδημία έχει ταξικά χαρακτηριστικά. Υπάρχει μια “μαύρη τρύπα” για όσους δεν έχουν καμιά πρόσβαση σε ιατρική μέριμνα και στις φτωχές χώρες του πλανήτη αλλά και στους μετανάστες, τους άνεργους, τους άστεγους των ανεπτυγμένων χωρών.
Προφανώς όπως κάθε νόσημα έτσι και η πανδημία γρίπης έχει ταξικά χαρακτηριστικά. Δηλαδή, ο κόσμος που θα την υποστεί περισσότερο είναι ο κόσμος που ζει ήδη σε χειρότερες συνθήκες. Οι άνθρωποι που δεν έχουν φαΐ, που είναι στην ανεργία και τη φτώχεια θα είναι πολύ πιο ευάλωτοι στον ίδιο ιό, συγκριτικά με όσους είναι σε καλή κοινωνικοοικονομική κατάσταση. Αυτή είναι μια γενική εμπειρία που έχουμε. Οι χαμηλότερες κοινωνικοοικονομικές ομάδες και ιδιαίτερα το περιθώριο, όσον αφορά τα βασικά δικαιώματα της διατροφής και της στέγης, είναι οι πρώτοι οι οποίοι θα υποστούν και με χειρότερα αποτελέσματα τις συνέπειες της πανδημίας. Και αυτό αφορά και το δικό μας πληθυσμό, όπως οι μετανάστες, οι άνεργοι κ.λπ. Είναι οι πρώτοι που θα πληγούν. Ακόμα χειρότερα θα είναι βέβαια τα πράγματα στις φτωχές χώρες της Αφρικής, για παράδειγμα, όπου τα θύματα θα είναι περισσότερα από ό,τι στις πλουσιότερες περιοχές. Άρα ναι, και η γρίπη είναι ταξική με την έννοια ότι αφορά περισσότερο τα τμήματα του πληθυσμού που θίγονται από την κοινωνική ανισότητα.